|
Ibragimova Dilnura Zafarbek qizi
- Andijon davlat universiteti
89
ko’rgazmalilik-tasviriy vositalar rasmlar, diopozitivlar, kinokartinalar yordamida
amalga oshiriladi. Tasviriy vositalarning xarakteriga karab ko’rgazmalilik haqiqiy
tasviriy ko’rgazmalilik (narsa va hodisalarning haqiqiy tasviri) va simvolik
ko’rgazmalilikka (kartinalar, chizmalar, sxemalar, jadvallar, diogrammalar) bo’linadi.
So’z ko’rgazmaliligi deganda o’qituvchining o’quvchilarda konkret tassavvurlarni
uyg’otadigan erkin, obrazli nutqi tushiniladi. Biroq psixologik kuzatishlar va
eksperimentlar shuni ko’rsatmoqdaki, hissiy idrok qilish abstrakt tafakkurning
rivojlanishiga to’sqinlik qiladi. Kuzatuvchanlikni tarbiyalash faol uyushgan, aniq
maqsadga muvofiq sistemali kuzatish ko’nikmasini tarbiyalash sifatida juda
muhimdir. O’qituvchi kuzatishni tashkil qilar ekan, o’quvchilar oldiga aniq va
muayyan bir maqsadni qo’yadi, kuzatishni yo’lga soladi, detallarni ajratib
ko’rsatishni mazkur obyektni boshqa obyektlar bilan taqqoslashni va nomuhim
belgilarni ajratib ko’rsatishni tavsiya etadi. O’quvchilarga kuzatish natijalarini so’z
yoki ko’rgazmali tarzda qayd qilishini o’rgatish muhimdir. Hozirgi davr o’smir-
yoshlarida vatanparvarlik fazilatlarini shakllantirish sohasida psixologlar oldida
turgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat:
-
o’smir-yoshlarda vatnaparvarlik fazilatlarini shakllantirish muammosini
o’rganishda ijtimoiy yondashish lozim. Ularning ijtimoiy qarashlariga, xulqiga,
qiziqishiga emotsional holatlari ehtiyojlari va boshqa jihatlarini tadqiq etishda
muayyan ijtiimoiy davr, shart-sharoitlarning o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib
baho berish talab qilinadi. Masalan, hozirda shakllanib kelayotgan bozor
munosabatlari sharoitida yoshlarning ijtimoiy qarashlari, qiziqishlari va yuzaga
kelayotgan muammolar avvalgi davr, ijtimoiy-iqtisodiy tuzumdagiga nisbatan
o’zgarib, yangicha mazmunga ega bo’lmoqda.
-
o’smir-yoshlarning o’ziga xos turmush tarzini tahlil qilishda ularning oilaviy
munosabatlari, hayot tarzi, yosh davrining rivojlanishini nazariy va empirik jihatdan
o’rganish talab etiladi.
-
har bir o’smir jamiyatimizning to’laqonli a’zosi ekanligini esda tutgan holda
vatanparvarlik fazilatlarini shakllantirish bo’yicha olib boriladigan targ’ibot-
tashviqot ishlarini amalga oshirish zarurati ijtimoiy ahamiyat kasb etmoqda.
90
O’smir-yoshlar ongida vatanparvarlik fazilatlarining shakllanishida ko’p
jihatdan ta’lim tizimining sifati katta ahamiyat kasb etadi. Mavjud ijtimoiy-iqtisodiy
shart-sharoitning, muhitning o’zgarishi oqibatida avlodlar o’rtasida doimo muayyan
rivojlanish ro’y beradi. Shu sababli, keksa avlod bilan yoshlar o’rtasida o’zaro
ziddiyat vujudga keladi. Ko’pincha, yoshlarning manfaat va qiziqishlari, faoliyati,
tashqi ko’rinishi (moda) keksa avlod vakillarida norozilik, e’tiroz tug’diradi [1.19-b].
O’quv mashg’ulotlarini olib borishda o’smirlarning yoshi, tafakkuri, dunyoqarashi va
qiziqishlarini hisobga olish kerak. Ta’lim jarayonida tazyiq o’tkazmasdan ma’rifiy
asosda ish tutish, yoshlarning mustaqil va erkin fikrlash, bahs-munozara yuritish
ko’nikmalarini oshirishga e’tibor qaratish, o’qituvchi va tinglovchilar o’rtasida o’zaro
hamfikrlik va hamkorlik muhitini shakllantirish, mavzuning tushuncha va
tamoyillarini sharhlashda hayotiy misollar, bugungi kunda jahonda ro’y berayotgan
voqealar tahlilidan, matbuot materiallaridan foydalanish, shu o’rinda, o’smirlarda
vatnaparvarlik tuyg’usini shakllantirishda zo’rlash, majburlash usullaridan qochish
lozim. Jahon adabiyotida munosib o’rin egallagan fransuz yozuvchisi Anatolg’ Frans:
“Tazyiq ostida berilgan bilim, aqlni bo’g’adi”, - degan asosli fikrlarni bildirgan edi.
Bu borada esa o’smir hayotidagi turli muamolarga differentsial yondoshish zarur. Bu
metodologik tamoyil o’smirlarning oilaviy munosabtlari, ijtimoiy muhit o’smir
ongiga ta’sirini o’rganishni talab qiladi. Bu borada o’smir yoshlarning jamiyatdagi
tabaqalanish holatlarini e’tiborga olish alohida ahamiyat kasb etadi. Bir tomondan,
jamiyatning ijtimoiy rivojlanishiga salmoqli ta’sir ko’rsatuvchi ijtimoiy faol yoshlar
guruhlari: o’smirlar, yosh olimlar, ishchilar, fermerlar, ishbilarmon yoshlar,
san’atkorlar, tadbirkor yoshlar kabi guruhlar salmog’i ortib borayotgan bo’lsa,
ikkinchi tomondan esa, ishsiz yoshlar bekorchi, sayoq, giyohvand, turli diniy oqimlar
ta’sirida hujralarda diniy bilim olayotgan yoshlar jamiyat hayotida salbiy
disfunktsional ahamiyat kasb etmoqda.
Ta’lim muassasalarida vataparvarlik qadriyatlarini shakllantirish borasida
amalga oshiriladigan tadbirlar tashkil har tomonlama emotsional jozibador, ko’tarinki
ruhda o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir.
91
Bugungi o’smir yoshlar - mustaqil O’zbekistonning kelajagi. Zotan, mana shu
navqiron avlod vakillarini qanchalik ma’naviy jihatdan barkamol, yetuk kishilar qilib
voyaga yetkazsak, ularning har birida vatanparvarlik fazilatlari, milliy g’urur ruhini
izchil shakllantirib borsak, qat’iyatli,o’z kuch va imkoniyatlariga ishongan,
ko’zlangan yuksak taraqqiyot marralari sari intiluvchan o’smir yoshlarni tarbiyalab
boramiz. O’smirlarning dars va darsdan tashqari vaqtlarida vatanparvarlik tuyg’usini
singdirishda pedagogik jihatdan e’tiborga olinishi lozim bo’lgan yana bir muhim jihat
– turli vositalar yordamida berilayotgan ma’lumotni yetkazish masalasidir. Kitoblar,
tayyor ko’rgazmali qurollardan tashqari hozirgi kunda audio-video vositalar,
multimedialar, videoslaydlar, masofali o’qitish, elektron versiyalardan foydalanish
imkoniyatlari kengaymoqda [2; 22-b].
Xulosa sifatida shuni takidlash joizki, o’smirlarda vatanparvarlik fazilatlarini
shakllantirish jarayonida ulardagi kelajakka bo’lgan ishonch, istiqbolli rejalar tuzish
va intilish hisslarini uyg’otish lozim. Kelajakka ishonch, ruhiy bardamlik, irodaviy
xususiyatlarni shakllanishi va namoyon bo’lishi tetiklikni tarbiyalaydi, murakkab,
o’ta qiyin vaziyatlarda ham mantiqiy fikrlash asosida vaziyatdan chiqa olish uchun
harakat qilishga turtki beradi. O’smirlar ongida vatanparvarlik fazilatlarini
tarbiyalashda ularda ijtimoiy faollikni keltirib chiqaruvchi emotsional hissiy holatlar
asosiy omillardan biri sanaladi. O’smirlarda vatanparvarlik fazilatlari ulardagi ichki
motivatsion omil sifatida shakllanishi ulkan tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Ushbu
fazilatlarni shakllantirish bo’yicha olib boriladigan psixologik tarbiyaviy ishlarda aslo
o’smir shaxsiga bosim o’tkazmaslik, uning fikri va “Men” obrazini hurmat qilish
zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
