O’zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashkiloti direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish

Bu qo’rquv qayerdan paydo bo’ladi ?
Telvizor – dahshatli film tomosha qilishni xohlagan kattalar buni bolalar ishtirokisiz ko’rishlari shart. Chunki kattalar uchun unchalik qo’rqinchilik bo’lib tuyulmagan manzaralar bolada qo’rquv uyg’otib, salbiy tassurot qoldiradi va mixlanib xotirasiga qoladi.
“Tarbiyaviy” usullar – ko’pincha bolaga aytganni qildirish uchun ularni yalmog’iz kampir, bo’ri va shunga o’xshagan narsalar bilan qo’rqitishadi.
Bunday “tarbiya”dan keyin bola yolg’iz qolishdan va ayniqsa,qorong’ida qolishdan qo’rqadigan bo’lib qoladi.
- Psixologik muhit – bolalar psixologlari ta’kidlashicha, bolada qo’rqish paydo bo’lishiga olib keladigan asosiy sabab oiladagi psixologik muhitning nosog’lomligidir. Bolalar oiladagi psixologik muhitning qandayligini xuddi barometr kabi aniq sezib turishadi. Bu muhitning salbiy tomonga o’zgarishi bolada psixologik javob reaksiyasini keltirib chiqaradi.Bunday reaksiyalarning bir ko’rinishi qorong’ilikdan qo’rqishdir.
Yopiq dialog – muammoni yechimsiz qoldirib, uni majburiyat, unutish, chorasizlik oldidagi ojizlikka mahkum etish.
---Men maktabni yomon ko’raman!
--- Ilojing yo’q, maktabga boorish kerak, men ham ishga boryapmanku!
Ochiq dialog – savollar yordamida muammoni yoritib boorish natijasida bola ham , ota (ona) ham muammoni yechishi tomon qadam qo’yishi
--- Bog’cha senga yoqmaydimi? Sen bog’chaga borging kelmayaptimi?
Bolaning qo’rquvini yengib o’tishga yordam berish.
Ertak qaxramonlari – bolalarda tasavvur kuchli rivojlangan bo’lib, xayollarida ertak qahramonlarini osonlik bilan jonlantira oladilar. Salbiy qahramonlar qorong’likdan qo’rqishni keltirib chiqarsa ,ijobiylari bu qo’rquvni yengishga yordam beradi. Bolani salbiy qahramonlar ijobiylaridan juda qo’rqishlariga ishontirish kerak.
Masalan yalmog’iz kampir Cheburashkadan qanday qo’rqishini qiziqarli qilib tasvirlab bergach, o’yinchoqlar do’koniga bola bilan birga borib, shu qahramonlarga o’xshab yasalgan o’yinchoqlarni sotib olish kerak. Bola uyquga yotishdan oldin shu o’yinchoqlar bilan vaziyatli o’yin o’ynash kerak.
Bunda bolaga salbiy qahramonni jonlashtirish vazifasi beriladi. Natijada bola o’zi qo’rqan narsani ko’z oldiga keltiradi, bu obraz xayolida kichiklashib , yoqoladi.

• 
  Tungi chiroq – bolani qorong’ilikda qoldirmaslik uchun xonasiga tungi chiroq yoqib qo’yish kerak. Tungi chiroqni bolaning ko’ziga yorug’lik tushmaydigan qilib o’rnatish kerak, xavfsizlik qoidalarini ham esdan chiqarmagan ma’qul.
  

• 
  Stressdan himoya qilish . Oilada sokin va tinch muhit yaratish, bolaga ortiqcha tanbeh berishdan saqlanish kerak.
  
• 
  Nimalardan saqlanish kerak ?
  

1.Bolani fikridan qaytarishga urinmaslik kerak.
Ota-onalar ko’pincha bolasiga qorong’idan qo’rqish kerak emasligini jon kuydirib tushuntirishga harakat qilishadi. Lekin bola kattalarning mantiqiy asoslariga tushunmaydi, unga bosim o’tkazilaversa, sizga nisbatan ishonchi yoqolib ,muloqot uchun yopilib qoladi.
2. Bolani uyaltirmaslik kerak .Bolani qo’rqqani uchun uyaltirish ,uning ustidan kulish bolaning o’ziga bo’lgan ishonchining yo’qolishiga olib keladi. Bu esa qo’rquvning ko’payishi demakdir.
3.Bolani urishishdan saqlanish kerak .Ba’zan kattalar bolani urishtirib, muammoni hal qilmoqchi bo’lishadi. Buning natijasida bolada yangi muammolar kelib chiqishi aniq.
4. Og’riqdan qo’rqish ( in’ektsiya ,tibbiyot mutaxassislari,poliklinikalar)
Bolalar ko’pincha shifokorlardan va oq xalat kiygan odamlardan, in’ektsiyadan,poliklinika binosidan ,tez yordam mashinalaridan va boshqalardan qo’rqishadi. Bu qo’rquvlarning ildizida o’griq qo’rquvi yotadi. Bolaning klinikasi bilan o’zaro tajribasi shuni ko’rsatadiki, u yerda og’riqli bo’lishi mumkin (agar bola bir marta qon testi o’tkazgan bo’lsa). Shu nuqtai nazardan, mutlaqo tabiiy reaktsiya bu institutdan va u bu bilan bog’liq bo’lgan hamma narsadan qo’rqish bo’lishi mumkin. Ota-onalar, bolani shifokor olib borib, zarar qilmaydi, deb va’da berishadi yoki umuman hech narsa demaydilar. Natijada, bola onasiga ishonishni to’xtatadi va klinikaga aloqador har qanday holatda qo’rquvni boshdan kechiradi. Qo’rquvlarning katta qismi yoki yosh xusuyitlariga ko’ra har xil darajada va vaqtinchalik xarakterga ega. Kichkintoy qo’rquvi, agar siz ularga to’g’ri munosabatda bo’lsangiz, ularning paydo bo’lish sabablarini tushunsangiz, ko’pincha izsiz yo’qoladi. Agar ular og’riqli yoki uzoq vaqt tursa, bu muammo belgisi bo’lib, bolaning asabiy zaifligi, noto’g’ri xatti-harakati haqida gapiradi, oiladagi ziddiyatli munosabatlar ko’rsatadi. Afsuski qo’rquv ko’p hollarda ota-onalarning aybi bilan paydo bo’ladi va bizning vazifamiz ularning paydo bo’lishining oldini olishdir. Bolalarni oiladagi muammolar, aqliy zaiflik yoki qo’rquvdan himoya qilish; aksinchs, haddan tashqari g’amxo’rlik yoki oddiygina ota-onalarning beparvoligi. Bolaga ta’sir qilish va qo’rquvdan xalos bo’lishiga yordam berish uchun ota-onalar ham qo’rquv nima ekanligini, qanday funktsiyani bajarishini, qanday paydo bo’lishini bilishlari kerak va bolalar nimadan ko’proq qo’rqishadi va nima uchun rivojlanadi. Bolalarda qo’rquvni qanday oldini olish mumkin va nima olish, agar ular allaqachon mavjud bo’lsa, suhbat uchun jiddiy sababdir. Eng muhimi- bolaga “qo’rqoq” taxallusini bermang. Biz kattalar ko’pincha bolalarda qo’rquv rivojlanishining asosiy sababchisiga aylanamiz, keyin nima uchun bolani qorong’i xonada uxlashdan qo’rqardi, hatto qisqa vaqt ichida duduqlanib yoki titrab boshladi. Bular hayratlanarli darajada chambarchas bog’liq haqiqat va haqiqat emasligi. Masalan, biz bolalarga mazmunan zo’ravonlik bilan, salbiy xarakterga ega bo’lgan hikoyalarni o’qiganimizda, ta’sirchan bola bu dunyoni idrok etishda aks etadi. U ertak qahramonlarni haqiqiy mavjudot sifatida qabul qila boshlaydi. Shu sababdan ota-onalar bolalarga qanday ertaklar diqqat bilan kuzatib borishlari kerak. Bolangizga bo'lgan qiziqishingiz, uning tajribasi, u bilan do'stona aloqada bo'lishlari sizga yordam beradi. Bolaning qo'rquviga qarshi kurashning uchta asosiy usuli - bu muloqot, ijodkorlik va o'yin. Shunday qilib, bolaligida kuchli qo'rquvni bartaraf etishning uchta asosiy usuli bor. Sizning qiladigan birinchi va eng muhim narsa bolangiz uning qo'rquvi haqida suhbatlashishdir. Bola bilan xotirjam holda o'tirib, uni nima bezovta qilayotgani, u nimadan qo'rqishi haqida so'rang. Har qanday yoshda, u siz bilan muammoni birgalikda baham ko'rish istagingizni ijobiy his qiladi va o'z tajribalarini o'rtoqlashar ekan, o'zingizni yanada ishonchli his qilasiz. Faqat bolalarning qo'rquvini masxara qilmang - bolani xafa qilishingiz mumkin, sizda ishonchni yo'qotasiz va kelajakda yangi paydo bo'ladigan muammolar siz bilan bo'lishmaydi.
Ijodkorlik bolalarning qo'rquviga qarshi kurashda ham yaxshi yordamchi bo'lishi mumkin. Bolaning qo'rquvlari haqida suhbatlashgandan keyin, unga chizishingizni so'rang. Chizma jarayonida bola o'z qo'rquvini qo'rquv ob'ektiga va shuning uchun qo'rquvning o'ziga nisbatan his eta boshlaydi. Ushbu maqolaning muallifi o'z bolaligidan bir epizodni yaxshi eslab qoladi: qoramoldan qo'rqib, onasining taklifiga binoan uni qog'ozga bo'yalgan - juda qo'rqinchli bo'lmagan (bu ijodiy harakatlardan keyin qo'rquv yo'qolib ketganidan qo'rqish deyish kerak). Bundan tashqari, bolaning istalmaydigan qo'rquvlarini o'yin yordamida hal qilishingiz mumkin. Misol uchun, mashhur joylarda o'yin bolalarning begona odamlarga nisbatan qo'rquvdan qutulishiga yordam beradi ("bo'yoq" - keskin teginish, engil zarba, agressiv rangga ega bo'lmagan tolalar). Agar siz bolaligingizga xavf tug'dirmasangiz, yuqorida aytib o'tilgan usullardan foydalanib, siz tezda mutaxassisga murojaat qilishingiz kerak. Bolalik qo'rquvi bilan psixologning o'z vaqtida ishlashi bu muammoning rivojlanishining boshida bolalarning qo'rquvi katta yoshli fobiyaga aylanishiga to'sqinlik qilishga yordam beradi.
Bolaning qo'rquviga qanday munosabatda bo'lish kerak?

1. 
   Asabiy holatni tuzatish, bolaning qo'rquvidan qanday holatini ko'rsatadi. Agar bola qo'rquvdan azob chekayotgan bo'lsa, davolanishning asosiy usuli bolaning hissiy va xavfsizligini ta'minlaydigan onaning g'amxo'rligi va sevgisi bo'ladi.
   
2. 
   Maktabgacha yoshdagi bolaning qo'rquv holati uyda yashirin gaplashuv va ertakterapiya yordamida bartaraf etiladi. Ota-ona boalga e'tibor berib, bolani qo'rquvlardan xalos qiladi.
   
3. 
   Qo'rquvni yengish uchun ba’zi bir o'simliklar ham foyda beradi. Ularga asosan o'simliklardan tayyorlangan tinchlantiruvchi vannalar kiradi. Damlamani tayyorlash uchun 100 g romashka va melissaning 50 grammini olish kerak, pushti, anjelika ildizi. To'plamdagi bir choy qoshiqni 1 stakan qaynoq suv bilan qaynatib oling va uni 1 soat davomida tindiring. Bolaga kuniga ikki marta 1stakandan ichiring
   
4. 
   Preparatlar qo'rquvni davolashda ham to'g'ri deb topiladi. Eng ko'p ishlatiladigan belladonna, aconitum, arnika, barit karbonik, kaustikum. Ushbu dorilarni ishlatishdan oldin, eng yaxshi variantni tanlash uchun shifokor bilan maslahatlashib, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda dozani to'g'ri aniqlash uchun foydalanish bo'yicha ko'rsatmalarni diqqat bilan o'qib chiqing.
   

Psixologlar amaliyotida tez-tez maslahat olish uchun barcha yoshdagi bolalar bilan bo’lgan munosabatlardagi muammolar va (yoki) bolalardagi psixologik muammolar: qo’rquv, itoatsizlik, izolyatsiya, tajovuzkorlik, o’g’irlik, bolalar bog’chasi va maktabga moslashish muammolari va boshqalar, har biri ish juda individualdir.Bolalardagi qo’rquv muammosi boshqa komplekslarni o’zi bilan birga “tortib oladi”. O’ylab ko’raylik, nega bola ba’zi narsalarda dahshatli narsani ko’radi? Uning qo’rquvi qanday tug’iladi ?
Bola bizdan kattalardan qo’rquvi, xavotirini yashirishi mumkin, ammo biz o’zimizga shubha qilishning o’ziga xos alomatlarini ko’rishimiz mumkin: tirnoqlarni tishlash, barmoqni emish, duduqlanish, maxfiy va o’zini tutib qolish, kechasi yotgan joyini ho’llash, stolda bexalovat bo’lish. , doimo shikoyat va pichirlash. Biz ota-onalar bolaga ishonchsizlikdan xalos bo’lish, komplekslarni engib o’tish va hayotda yanada ishonchli va jasur bo’lishlari uchun nima qilishimiz mumkin? Mumkin emas:qo’rquvi haqida kulish va hazil qilish, qoralash va ta’na qilish. Psixologlarning fikricha oqilona tushuntirish: “Qo’rqadigan narsa yo’q, biz bundan qo’rqmaymiz” bolaga deyarli hech narsa demaydi.