О‘zbekiston respublikasi madaniyat

Tayanch iboralar

YUNESKO, konsepsiya, milliy madaniyat, nomoddiy madaniy meros,topografik imidj, transmilliy chegara, obyekt, immunitet, klassika, “yо‘l xaritasi”, klassika, mumtoz navolar.

Nazorat uchun savollar

1.Konsepsiyaning mazmun-mohiyatini qanday izohlaysiz? 2.”Yо‘l xaritasi” nima, ta’riflab bering.

3. 
   Ushbu qaror Sizning fikringizcha qanday yangiliklarni о‘zida mujassam etgan?
   
4. 
   ”Madaniyat tо‘g‘risidagi qonun” nima uchun qabul qilinadi?
   
5. 
   Milliy madaniyatni rivojlantirish borasida san’at sohasiga qо‘yilgan talablar qanday?
   
6. 
   Sirk sohasida-chi?
   
7. 
   Milliy maqom san’atida-chi?
   
8. 
   Prezidentning beshta tashabbuslarini izohlab bering.
   

Mavzu bо‘yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar

1. 
   “О‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi huzurida Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasini tashkil etish tо‘g‘risida”gi Prezident qarori // “Xalq sо‘zi” gazetasi. 2017 yil 17 oktabr.
   
2. 
   О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «О‘zbek milliy maqom san’atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida»gi 2017 yil 17 noyabrdagi PQ- 3391-son Qarori.
   
3. 
   О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Milliy madaniyatni yanada rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash tо‘g‘risida”gi 2018 yil 28 noyabr Qarori.
   

XULOSA

Biz dunyo ilmu zakosiga tamal toshi qо‘ygan ilmu donishlar, mutafakkirlar nabiralarimiz. Matematika va astronomiya fanlari asoschisi Muhammad Muso al- Xorazmiy, Yer о‘lchovi haqidagi dastlabki ma’lumotlar bilimdoni Ahmad al- Farg‘oniy, Yer radiusini hisoblab chiqqan, dengizlar nazariyasi asoschisi Abu Rayhon Beruniy, tibbiyot otasi Ibn Sino, qomusiy alloma Abu Nasr Forobiy, buyuk Sohibqiron Amir Temur, sо‘z mulkining sultoni Alisher Navoiy, 1018 yulduzning joylashuv tartibini asoslab bergan, yetuk davlat arbobi Mirzo Ulug‘bek,
“Boburnoma” muallifi Zahiriddin Muhammad Bobur, birinchi turkiy tillar lug‘ati muallifi Mahmud Qoshg‘ariy, arab tili grammatikasi asoschisi Mahmud Zamahshariy, ulug‘ muhaddislar Imom Buxoriy, Iso at-Termiziy singari buyuk tafakkur egalarining avlodlarimiz. Nomlari zikr etilgan ajdodlarimizning har birining hayoti о‘ziga xos ibrat maktabidir. Ayni damda bu zotlarning avlodi ekanligimizni his etishning о‘zi barchamizga iftixor bag‘ishlaydi. Bu allomalarimizning tarixiy, ma’naviy meroslarini chuqur о‘rganmoq, davom ettirmoq nafaqat vazifamiz, balki muqaddas burchimiz hamdir.
Mustaqillik yillarida barcha sohalar ham taraqqiy topdi, rivojlandi. Birinchi Prezidentimizning tashabbuslari bilan mamlakat mustaqil taraqqiyot yо‘lini belgilab bergan, besh tamoyilga asoslangan “о‘zbek modeli” qoloq mamlakatni shiddat bilan rivojlanayotgan kuchli industrial davlatga aylantirdi.
1992 yili “Ta’lim tо‘g‘risidagi qonun”, 1997 yil avgust oyida Oliy majlisning 1X sessiyasida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi va bu ikki huquqiy hujjat qator ijobiy natijalarni berdi, yurtimizda Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy о‘quv yurtlari filiallari faoliyat kо‘rsata boshladi.
1989 yilda о‘zbek tiliga davlat tili maqomi berildi, buyuk ma’rifat bobomiz Abdulla Avloniyning ta’biri bilan aytganda “Har bir millatning dunyoda borligini kо‘rsatadurgan oyinasi ham til va adabiyotidur. Milliy tilni yо‘qotmak millatning ruhini yо‘qotmakdir”.Alisher Navoiy nomidagi О‘zbek tili va adabiyoti Universitetini tashkil etilishi - о‘zligini anglagan, о‘zini hurmat qilgan millat uchun juda katta tuhfa bо‘ldi. Ona tili millatning ruhi, millatning pasporti hisoblanishini nazarga olsak, dunyo ilmiy, adabiy ma’naviy- ma’rifiy merosi sanalgan klassik durdonalarni о‘zbek tiliga tо‘g‘ridan tо‘g‘ri tarjimada о‘qish imkoniyatlari ochilganini e’tirof etish о‘rinli.
Xalqaro maydonda yurtimiz nufuzini oshirish, о‘zbek nomini jahonga tarannum etish borasida davlatimiz rahbari SH.Mirziyoyev tashabbusi bilan 2017- 2021 yillarga mо‘ljallangan Harakatlar Strategiyasining qabul qilinishi esa yurtning ma’rifat va ma’naviyat ahliga juda katta imkoniyatlar va rag‘batlar imkoni bо‘ldi, nafaqat markazda, balki О‘zbekistonning barcha viloyatlari,
tumanlari, ovullarida madaniyat va san’atga alohida e’tibor va rag‘bat kо‘rsatilishiga asos bо‘ldi.
Strategiya tо‘la bajarilsa, birinchi navbatda xalqimizning yashash sharoiti yanada mukammalroq va gо‘zalroq tarzda davom etadi, ma’naviy-ma’rifiy islohotlarning natijasi barkamol avlodni jahon standartlari asosida tarbiyalashga asos bо‘lib xizmat qiladi, О‘zbekiston dunyo hamjamiyatida bag‘rikeng va adolat timsolidagi davlatga aylanadi va “... milliy-ma’naviy о‘zlikka ega bо‘lish,madaniy merosni о‘zlashtirish uchun kurash yalpi ijtimoiy harakatga aylanadi. Yaxshilik qilib, ma’naviy-ruhiy zavqlanish, bunyodkorlik bilan shug‘ullanish, har kuni yaxshilik, savob ish qilay deb kо‘chaga chiqish har bir odam uchun uzviy xususiyatga, ya’ni ijtimoiy harakatga aylanadi. ⁶²
О‘qishdan tо‘xtagan odam fikrlashdan ham tо‘xtaydi.
Davlat rahbarining 2017 yil 12 yanvardagi “Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilish bо‘yicha komissiya tuzish tо‘g‘risida” gi Farmoyishi va 2017 yil 13 sentabrdagi “Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ib qilish bо‘yicha kompleks chora-tadbirlari dasturi tо‘g‘risida”gi Qarori har qanday davlatning kelajagi tafakkuri tiniq, ma’rifatli yoshlarning tarbiyasi bilan belgilanadi.
Kitobning bilim va tafakkur manbai ekani,kitob insonlarga yaxshi va munosib yashashni, qalbi pok va bir-biriga mehribon bо‘lishni, mehnatni sevishga о‘rgatishi, kо‘p kitob о‘qigan kishi о‘zini kuchli, aqlli, insonparvar bо‘lishi, aksincha, kitob о‘qimagan kishi о‘zini madaniyatli, ma’rifatli deyishga haqli emasligi haqiqat. Qolaversa kitob о‘qib, ravon gapirishni, chiroyli jumlalar tuzishni о‘rganish mumkinligi, kitobxon va ma’rifatli insonlarni barcha hurmat qilishi, qadrlashi kelgusida madaniyatni, san’atni boshqarish uchun о‘qib, izlanayotgan yoshlarimiz uchun sir emas.


⁶² qarang:M.Bekmurodov, Q.Quronboyev, L.Tangriyev.Harakatlar strategiyasi asosida jadal taraqqiyot va yangilanish sari. G‘.G‘ulom, 2017, 32-33b.
Kitob mutolaasi borasida taniqli sotsiolog olim, sotsiologiya fanlari doktori,
63

...bunyodkorlik bilan bog‘liq faoliyatning barcha turlari kishidan qat’iyat, intizom va irodani talab qiladi.

Irodaning ongdagi ifodasi faoliyatning harakat-yо‘nalish maqsadini belgilashda, maqsadga erishish vositalari va yо‘l-yо‘riqlarini oldindan aniqlab, ma’lum qarorga kelishda hamda qarorni ijro etishda namoyon bо‘ladi. Iroda kishining tarbiyalanganlik darajasi, fe’l-atvori bilan uzviy bog‘liq bо‘lib, shaxs ma’naviyatining shakllanishida muhim о‘rin tutadi. Mutolaaning asosiy vazifasi esa, N.A.Rubakin ta’biri bilan aytganda, “iroda о‘zgarishlarini qо‘zg‘atishdan iborat”⁶⁴
Uning fikriga kо‘ra, “Kitobxon mutolaa bilan shug‘ulanishi uchun, birinchidan, ushbu kitobning mavjudligi haqida, hech bо‘lmasa eng muhim ma’lumotlardan xabardor bо‘lishi lozim;
ikkinchidan, kitobxon о‘zi shug‘ullanayotgan narsalarning barchasiga qiziqishi kerak;
uchinchidan, kitobxon mazkur mutolaani о‘zi uchun muhim hisoblab, bо‘sh vaqtini aynan ushbu mutolaaga sarflashi lozim;
tо‘rtinchidan , kitobxon uni nafaqat kerakli, shu bilan birga tushunarli, asosiysi, qiziqarli deb hisoblab, kitob uning ongi va hissiyotini uyg‘otishi lozim. Biroq, bu kam. Kitobning kuchi nafaqat ong va hissiyotga ta’sir qilishda, balki, irodaga ham ta’sir qilishidadir”⁶⁵
Yoki shiddat bilan о‘tkazilayotgan islohotlarning tagzamirida inson ongini yangilash, yangicha tafakkur tarzini uyg‘ota bilishda ma’naviy-ma’rifiy sohaning rivoji borasida boshqacharoq aytiladigan bо‘lsa ma’naviy-ma’rifiy sohadagi eng




⁶³ Umarov A. “Mutolaa madaniyati: shaxs, jamiyat, taraqqiyot” asarida T.О‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi “Fan” nashriyoti, 2004, 164 b.
⁶⁴ Rubakin N.A. Sredi knig.-V izb.proizv.,T.1.M.”Kniga”,1975,str.107-2001
⁶⁵ Umarov A. “Mutolaa madaniyati: shaxs, jamiyat, taraqqiyot” asarida (T.О‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi “Fan” nashriyoti, 2004, 170 b.
katta vazifa ham aslida, odamlarni uyg‘otish, ularning ongini yangilash, tafakkur tarzini boyitishdan iborat, deb ta’kidlaydi atoqli olim A.Mavrulov⁶⁶
Hamma zamonlarda ham madaniyat va san’at sohalari alohida e’tiborga ehtiyoj sezgan. Davlat rahbari madaniyat va san’at sohasida boshqaruvning yuqori bо‘g‘inidan eng quyi bо‘g‘inigacha mutasaddilarning shaxsan о‘zlari mas’uliyatli ekani, sohada xizmat qilayotgan mutaxassislarning yangi ijod namunalarini yaratish, madaniyat va san’atni jahon e’tirofiga olib chiqa olgan ustozlarning ijodlarini qunt bilan о‘rganish borasida amaliy ishlar birinchi rahbarlar zimmasida ekanini bot-bot о‘qtirayotgani bejiz emas.
Oddiygina misol, о‘zbek san’atining ulkan namoyandalaridan biri, taniqli hofiz Komiljon Otaniyozovning 100 yillik bayramini nishonlanishi va bu tantana munosabati bilan Prezidentimiz yо‘llagan tabrikda shunday deyiladi:
...Hech shubhasiz, о‘zbek musiqa san’ati tarixida, ayniqsa, uning XX asrdagi ravnaqi va taraqqiyotida benazir ovoz sohibi, otashnafas hofiz Komiljon Otaniyozovning nechog‘li buyuk xizmatlari borligini barchamiz yaxshi bilamiz.
Ona yurt gо‘zalligini, Vatanga muhabbat, sevgi va sadoqat, ezgulik, mehr- oqibat kabi yuksak insoniy tuyg‘ularni avj pardalarda kuylagan Komiljon Otaniyozov ham hofiz, ham sozanda, ham bastakor sifatida betakror ijodiy maktab yaratib, tariximizda о‘chmas iz qoldirdi. U yaratgan qо‘shiqlar millionlab insonlar qalbidan chuqur joy egallab, xalq ijodi namunalariga aylanib ketgani ham bu ulug‘ san’atkorning qanday nodir iste’dod sohibi bо‘lganidan dalolat beradi.
Ha, Prezident nafaqat Komiljon Otaniyozovdek о‘zbek san’ati darg‘alarining, balki о‘zbek maqom, о‘zbek baxshichilik, о‘zbek hunarmandchilik, milliy madaniyatning taraqqiyoti uchun qisqa vaqt mobaynida qator ibratli ishlarni amalga oshirdilar, shu о‘rinda har bir san’at va madaniyat fidoyisining xalqning kо‘ngliga kirib borayotgan о‘lmas asarlarni yaratishi, mumtoz san’at namunalarini targ‘ib qilishi, milliy qadriyatlarimizning yashovchanligini ta’minlashi uchun imkoniyatlarga yо‘l ochdilar. Buni ijodkorlar tushunib, anglab, his qilib turibdilar.




⁶⁶ Mavrulov A. Ma’rifat,2018 yil, 14 fevral, №13.
Madaniyat va san’at muassasalari rahbarlarining oldida turgan vazifalarga davlatning katta yordami, moddiy-texnik bazani rivojlantirish, iqtidorli yoshlarga imkoniyat yaratish borasidagi say-harakatlar haqida tо‘xtaldik. Zero, asosiy vazifa milliy madaniyatimizni yanada rivojlantirish konsepsiyamizda aytilganidek yuqori malakali kadrlar tayyorlash, aholining о‘sib borayotgan madaniy zhtiyojlarini qondirish, madaniy xizmatlar sifatini oshirish, madaniyat va san’at muassasalarining moddiy-texnik bazasini jahon standartlari darajasida jihozlash, milliy ijodiy mahsulotlarni eksport qilishning samarali tizimini yaratish, xorijiy ijodiy tashkilotlar bilan samarali hamkorlikni yaxshilash, ildizlari ming yillarga borib taqaladigan tarixiy ma’naviy meroslarimizni asrab – avaylashdan iboratdir.
Biz madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish va boshqarish yо‘nalishi orqali ana shu ma’rifiy islohotlarni keng xalq ommasiga yetkazish borasidagi birinchi darajali mas’ul shaxslar hisoblanamiz.
“Ma’naviyatli odam yashashdan maqsad nimaligini aniq bilishi, umrini mazmunli о‘tkazish yо‘lini izlab topishi, muomala qilish madaniyatini egallashi, har bir masalaga insof va adolat nuqtai nazaridan yondashishi, vijdon nima, rost va yolg‘on nima, or nomus nima, halol va harom nima- bularning hammasini bir- biridan ajrata olishi, hayotda yomonlikka boshlovchi hatti-harakatlardan voz kechishi, yaxshilikka boshlovchi amallarni bajarishi kerak “ deb ta’kidlanadi Milliy ensiklopediyamizda. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish va boshqarish birinchi navbatda ushbu tamoyillarga asoslanishi shart.
Ayni zamonda keskin raqobat, globallashuv jarayonlari madaniyat va san’at sohasida xizmat qilayotgan har bir ziyoli insonning oldiga jiddiy masalalarni qо‘yadi. Inson tafakkuri, ma’rifati uchun muqaddas Vatan tarixini bilmoq, о‘z xalqi badiiy ijodiyotini, boshqa xalqlar madaniyatlarini chuqur anglamoq, tarixiy va madaniy meroslarni tо‘kis saqlamoq, muqaddas madaniyat va umrboqiy san’atni asrab-avaylamoq birlamchi vazifadir.
Muazzam madaniyat va san’at rivojiga hissa qо‘shish-Vatanni sevmoq, Vatan ravnaqi yо‘lida fidoyi bо‘lmoq, jahonaro milliy qadriyatlar maqomini targ‘ib qilmoq,barkamol avlod tarbiyasida о‘rnak bо‘lmoqni talab etadi.
Ijodkor yoshlar uchun dasturilamal bо‘ladigan adabiyotlar yaratish, xorijiy taniqli madaniyat va san’at ustalarining mahorat darslarini tashkillashtirish, necha ming yillar davomida sayqallanib kelayotgan xalq og‘zaki ijodini chuqur о‘rgatish, iqtidorli talabalarimizni xalqaro festivallar va tanlovlarga tashkiliy- ijodiytayyorlash – bizning birinchi va asosiy vazifamizdir.
Har bir elni, har bir millatni fikri о‘tkir olimlari, iste’dodi yuksak san’atkorlari, otashnafas shoir-u bastakorlari, nuqtadon dramaturglari, xalqsevar aktyorlari, rejissyorlari dunyoga tanitadi.
О‘zbekiston ziyolilari – madaniyat xodimlari, san’at darg‘alari, adabiyot jonkuyarlari, xalq og‘zaki ijodi ixlosmandlari, tasviriy va amaliy san’at vakillari, milliy musiqa namoyandalarining maqsadlari bitta – xalqimizning boqiy madaniyatini, buyuk san’atini rivojlantirish uchun chin yuragidan “manaman” deb mehnat qiladigan komil insonlarni tarbiyalash -voyaga yetkazish.
Zotan komil insonlargina haqiqiy vatanparvarlar bо‘ladilar. Vatanparvarlarni esa madaniyat, adabiyot, san’at kamolga yetkazadi.