О‘zbekiston respublikasi madaniyat

Rahbar farosati

Professor Mansur Bekmurodovning qayd etishicha, boshqaruvda birinchi navbatda madaniyat va san’at ziyolilari bilan ishlash rahbardan ziyraklikni, kuchli
fahm-farosatni, uzoqni kо‘ra bilishni taqozo etadi.Olim yozadi: “ Ulug‘ mutafakkir Abu Ali ibn Sinoning farosat ilmi ijtimoiy ahamiyatiga bergan ta’rifi shunday:
Farosat ilmi foydasi naqd bо‘lgan ilmlardandir. Sen bu ilmni bilib olsang, u senga kishilarning о‘zlari yashirib yurgan fe’lu atvorlarini bildiradi. Mana shu farosatning bildirishi natijasida о‘z bilging bilan unga boylanib qolarsan, yo undan yuz о‘girarsan. Farosat ilmi sening о‘zingning aslida bor bо‘lgan instinktiv yaratilmalaring, о‘zgartirilmagan tabiatlaringni kо‘z о‘ngingga keltirib qо‘yadi. Agar senga farosatning tuzatuvchi qо‘li tegsa, sen juda о‘tkir bо‘lib ketasan. (Abu Ali ibn Sino, “Men anglagan dunyo”, Sharq, 2012,208-bet)
...Farosat iymon kuchidan ham quvvat oladi. Iymon esa qalbni musaffo qiladi. Qalbning tozaligi insonni notо‘g‘ri yо‘ldan asrash, Olloh taolo buyurgan amallarni bajarish, ta’qiqlangan ishlardan saqlanishga imkon beradi.
Nemis mutafakkiri Gegel aytganidek: “ Anglash biror-bir hodisa yoki voqelik mohiyatini chuqur tushunib yetishdir. Ayni vaqtda inson shu jarayonning ichida bо‘lganligi uchun о‘zining о‘rni, roli va kimligini anglab yetadi.”
Ilmiy-nazariy manbalarda farosatni rivojlantirishning uchta muhim jihatiga urg‘u qaratiladi:

1. 
   insonning narsa –hodisaga nisbatan paydo bо‘luvchi munosabatlarida adekvat (ma’qul va maqbul) yondasha bilish, har bir ishni meyorida bajara olish salohiyati muhim hisoblanadi;
   
2. 
   imon-e’tiqod butunligi, tarbiya mukammalligi, sinchkovlik, diqqat- e’tiborli bо‘lishi, turli vaziyatlarni boshqalar nazarida tо‘g‘ri baholay bilish qobiliyati birlamchidir.
   

V) keng dunyoqarash, teran bilim, yuksak darajadagi kasbiy mahoratga egalik, holat va faktlarni bir-biriga qiyoslab xulosa chiqarish, xorijiy tillardan kamida bittasini bilish zarur. Ana shu jihatlarni о‘zida mujassam etgan shaxs jamiyatning faol, fahm-farosatli a’zosiga aylanadi.
Taniqli sotsiolog olim M.Bekmurodovning ushbu fikrlari madaniyat va san’at sohasida rahbarlik maqomini egallayotgan ziyolilarga ayniqsa zarur.
Aksincha, shaxs fe’l –atvoridagi quyidagi mezonlar ustunlik qilsa, fahm- farosati nisbatan sustligini ilg‘ash mumkin:
-favqulodda holat yuz bersa, buni tо‘g‘ri baholay bilmaslik va boshqalar bu vaziyatga qanday qaragan bо‘lardi, deb о‘ylab ham kо‘rmaslik;
-ishning natijasi bilan emas, ayni paytda kechayotgan jarayonni kо‘rish bilan cheklanish;
-jamiyatda va о‘z hayotida besh-о‘n yildan keyin qanday о‘zgarishlar yuz berishini tasavvur eta olmaslik;
-ehtirosga tez berilish, jahli chiqqanda quyushqondan chiqish;
-о‘zgalarni tinglay olmaslik, о‘zini hamisha haq deb hisoblash;
-о‘zaro munosabatlarda о‘z “men”iga kо‘proq urg‘u berish, “biz” va “siz” olmoshlarini kam ishlatish;
-boshqalarga xalal berayotganini anglamaslik;
-milliy ma’naviyat, davlat obrо‘ – e’tibori, oila nufuzi, oriyat singari qadriyatlarni tushunib yetmaslik;
-tozalik va orastalikka e’tibori sust, did va saviyasi past, ish, о‘qish talab va meyorlariga rioya qila olmaslik;
-yurish-turishda о‘zini besaranjom tutish, bexosdan qо‘lidagi narsalarni tushirib yoki tо‘kib yuborish;
-kutilmagan holatda muammoning hal etilishiga zid keluvchi shaxsiy fikrni о‘rtaga tashlash, о‘zini anglamagan holda ham о‘ziga, ham jamoaga zarar yetkazish va hokazo.
Davlat va jamiyat boshqaruvida intellektual rivojlangan shaxsning roli yaqqol sezilib turadi. Aqlan yetuk, ma’nan sog‘lom, fahm-farosatli xodimning obrо‘-e’tibori ham yuqorida bо‘ladi. Odatda rahbar bunday xodimga topshiriq berib, kо‘ngli xotirjam tortsa, befahm mutaxassis zimmasiga vazifa yuklashdan chо‘chibroq turadi.
Amalda mas’uliyatli topshiriq berilayotganda, rahbarning ularga munosabati quyidagicha bо‘ladi:

1. 
   Ishonchli xodimga : “Sizni bir muammo bо‘yicha bezovta qilyapmiz”, “Sizning kо‘magingiz zarur bо‘lib qoldi”.
   
2. 
   Farosatli, ammo fe’l – atvorida dangasalik, befarqlik bо‘lgan xodimga : “Topshiriqni bir hafta muddatda bajarishingiz kerak”, “Bu ishni birinchi
   

navbatda qilishingiz shart”.

3. 
   Farosatsiz xodimga beriladigan buyruq :”Topshiriqni о‘z vaqtida bajarmasangiz, jazolanasiz”, “Har kunlik ijro natijasi bо‘yicha menga hisobot topshirasiz”.
   

Al- Xorazmiyning о‘nlik sanoq tizimi, Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy jadvali, Eynshteynning nisbiylik nazariyasi, Nyutonning butun olam tortishish qonuni bizning davrimizda yaratilayotgan va hayotimizda keng qо‘llanilayotgan zamonaviy texnologiyalar fahm-farosatli, aqlan yetuk, teran dunyoqarashli shaxslar ixtirosidir.M.Bekmurodov, Ma’rifat,2018 yil, 14 aprel,№30.