O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy diplomatiyasi Reja: Kirish I bob. Iqtisodiy diplomatiyaning nazariy asoslari

II bob. Iqtisodiy diplomatiya – milliy iqtisodiyot yuksalishi va iqtisodiy xavfsizlik kafolati
2.1. Xalqaro doirada O‘zbekiston milliy manfaatlarini ilgari surish – eng asosiy vazifa
Oʻzbekiston barcha xorijiy hamkorlar bilan oʻzaro foydali munosabatlarni rivojlantirishdan manfaatdor boʻlib, asosiy tashqi siyosiy harakatlarini 2017 — 2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida belgilangan eng muhim sohalarga qaratgan.
Mazkur hujjat mamlakatning tashqi siyosat sohasida quyidagi eng muhim ustuvor yoʻnalishlarini shakllantiradi:
- davlat mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, mamlakatning xalqaro munosabatlarning toʻlaqonli subyekti sifatida oʻrni va rolini yana-da mustahkamlash, rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, Oʻzbekiston atrofida xavfsizlik, barqarorlik va doʻstona qoʻshnichilik munosabatlar mintaqasini yaratish;
- Oʻzbekiston Respublikasining xalqaro nufuzini mustahkamlash, dunyo hamjamiyatiga mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar toʻgʻrisida obyektiv axborotni yetkazish;
- Oʻzbekiston tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatining meʼyoriy-huquqiy bazasini, shuningdek xalqaro hamkorlikning shartnoma-huquqiy asoslarini takomillashtirish;
- Oʻzbekiston davlat chegarasini delimitatsiya va demarkatsiya qilish masalalarini tartibga solish.
Umuman, Oʻzbekistonning tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yoʻnalishlari barqaror, adolatli va demokratik davlat qurishga, mamlakatning tashqi oshkoraligini ilgari surishga hamda regional va koʻp tomonlama oʻzaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan.
Mamlakat hozirgi tashqi siyosiy faoliyatining ustuvor yoʻnalishlari Harakatlar strategiyasida koʻrsatilgan vazifalar doirasida boʻlib, xalqaro maydonda aloqalarni kengaytirishga yangi yondashuvlarni ishlab chiqish boʻyicha amaliy qadamlarda oʻz aksini topmoqda.
Shu munosabat bilan Turkiya, Hindiston, Xitoy, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Afgʻoniston, Qozogʻiston, Turkmaniston kabi dunyo mamlakatlari bilan koʻp qirrali hamkorlikni yana-da rivojlantirishga doir bir qator tegishli dasturiy hujjatlar ishlab chiqilgan va qabul qilingan, “yoʻl xaritalari” tasdiqlangan.
Oliy va yuqori darajalardagi tashriflar davomida mamlakatning milliy manfaatlariga javob beradigan hamda yaqin va uzoq xorijiy davlatlar bilan aloqalarni kengaytirishga qaratilgan faol, ochiq, pragmatik va chuqur oʻylangan tashqi siyosiy yoʻnalishni rivojlantirish boʻyicha keng koʻlamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Tabiiyki, yangi ustuvor yoʻnalishlar va yondashuvlar tashqi siyosiy boshqarma tuzilishining tubdan isloh qilinishini talab etdi. Tashqi ishlar vazirligida yangi boʻlinmalar tashkil etildi, Belarus va Oʻmonda vakolatxonalar, Rossiya va Qozogʻistondagi shaharlarda bir qator bosh konsulliklar ochildi. Diplomatik faoliyatning iqtisodiy tarkibi kuchaytirildi.
Xalqaro maydondagi hamkorlik ilgʻor dunyo tajribasini oʻrganish, xorijiy mamlakatlar bilan aloqalarni yoʻlga qoʻyish orqali Oʻzbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish boʻyicha vazifalarni hal qilishga yordam berishi kerak, bu mamlakatda maksimal qulay amaliy va investitsion muhitni shakllantirishga oʻz hissasini qoʻshadi.
Bu borada Respublika tashqi siyosiy strategiyasi xorijiy mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni, ilgʻor texnologiyalarni ishlab chiqarishga jalb etish, mahalliy eksport geografiyasini kengaytirish sohasida yangi qirralarni ochdi.
Natijada 2019-yilda mamlakatimizga bevosita xorijiy investitsiyalar oqimi oʻsdi. Ularning hajmi 4,2 mlrd. dollarni tashkil etdi, bu 2018-yildagiga nisbatan 3,7 baravar koʻproqdir.
Joriy yilning birinchi yarim yilligi yakunlariga koʻra, Covid-19 tarqalishini toʻxtatish bilan bogʻliq barcha murakkabliklar va cheklanishlarga qaramay, Oʻzbekiston iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalar hajmi 4,8 mlrd. dollar, shu jumladan, bevosita xorijiy investitsiyalar – 3,2 mlrd. dollarni tashkil etdi.
Bunga soʻnggi 10 yil ichida birinchi marta mamlakatning Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining kredit xavfi reytingidagi pozitsiyasi yaxshilanganligi sabab boʻldi.
Jahon banki “Biznes yuritish” reytingida mamlakat 7 ta pozitsiyaga koʻtarildi va biznesni roʻyxatdan oʻtkazish koʻrsatkichi boʻyicha 190 ta davlat orasida 8-oʻrinni egalladi, eng yaxshi islohotchi mamlakatlar safiga kiritildi.
Dunyodagi eng obroʻli jurnallardan biri – “Economist” (Buyuk Britaniya) Oʻzbekistonni yil mamlakati – 2017-yildan eʼtiboran islohotlar eng jadal surʼatlar bilan amalga oshirilayotgan davlat sifatida eʼtirof qildi.
Oʻzbekiston 86 ta davlat fuqarolari uchun vizasiz rejimni va 57 ta davlat fuqarolari uchun soddalashtirilgan vizali rejimni joriy qildi. Oʻtgan yilda mamlakatga 6,7 mln. xorijiy turist keldi — bu 2016-yildagi koʻrsatkichga nisbatan 4,7 mln. yoki 3,3 baravar koʻproqdir.
Oʻzbekistonning amalga oshirilayotgan yangi tashqi siyosati xalqaro hamjamiyat tomonidan munosib baholanmoqda. Xususan, AQSHdagi Gudzon instituti Harbiy-siyosiy tadqiqotlar markazi direktori Richard Vays fikricha, Oʻzbekistonning tashqi siyosiy tashabbuslari butun Markaziy Osiyo uchun yangi imkoniyatlarni ochmoqda. Respublika mavjud muammolarni birgalikda hal qilish gʻoyasidan iborat kun tartibini ilgari surmoqda.
Rim geosiyosiy tadqiqotlar instituti (IsAG) Yevrosiyo dasturi ilmiy xodimi Fabrissi Viyelmini qayd etishicha, uzoq vaqt regional jarayonlardan chetda boʻlgan Oʻzbekiston bugungi kunda yangicha harakat qilmoqda. Mintaqa yuragi hisoblangan Toshkent Markaziy Osiyoda barqarorlashtiruvchi davlat tabiiy rolini oʻziga qaytarib olmoqda.
Rossiya Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti katta ilmiy xodimi Andrey Grozin ham hozirgi paytda Markaziy Osiyoda davlatlararo munosabatlar tizimi shakllanayotganligiga eʼtibor qaratadi. Uning soʻzlariga qaraganda, soʻnggi vaqtda Toshkent turli xil yoʻnalishlar boʻyicha yuqori faollikni namoyon qildi. Mintaqa mamlakatlari oʻrtasidagi munosabatlarda sezilarli sogʻlomlashish belgilari yaqqol ifodalanmoqda.
Toshkent tashqi siyosiy yoʻnalishining yangi qadami afgʻon yoʻnalishidagi faollashuvdan iborat boʻldi. Oʻzbekiston Afgʻoniston bilan ikki tomonlama aloqalarni sezilarli darajada kengaytirdi, afgʻon muammosini hal qilish boʻyicha koʻp tomonlama harakatlarga faol qoʻshildi.
Afgʻoniston Prezidenti Ashraf Gʻanining Oʻzbekistonga rasmiy tashrifi ikki tomonlama munosabatlarda “ikki mamlakat oʻrtasidagi siyosiy munosabatlar va amaliy hamkorlikning sifat jihatdan yangi darajasini”, shu jumladan, Surxon — Puli-Xumri elektr uzatish liniyasi va Mozori-Sharif — Hirot temir yoʻl qurilishi yirik loyihalarini amalga oshirish boʻyicha kelishuvlarni mustahkamlagan yirik voqea boʻldi. Termizda Afgʻoniston fuqarolari uchun Taʼlim markazi ochildi. Hozirgi vaqtga kelib, afgʻonistonlik 136 nafar talaba ushbu Taʼlim markazini bitirib, ulardan 96 nafari — oʻzbek tili va adabiyoti yoʻnalishi boʻyicha bakalavr diplomlarini olgan, 40 nafari — rus tili, qishloq xoʻjaligi va tadbirkorlik boʻyicha qisqa muddatli kurslarni tamomlagan. Bugungi kunda ulardan ayrimlari Afgʻoniston parlamentida, vazirliklari va muassasalarida ishlamoqda, mamlakat oliy taʼlim muassasalarida muallimlik qilmoqda, mustaqil biznesni yuritmoqda.
Toshkent Afgʻoniston boʻyicha tinchlik jarayoni boshlanishiga muhim hissa qoʻshgan yuqori darajali «Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va regional oʻzaro munosabat» xalqaro konferensiyasining tashabbuschisi boʻldi va uni oʻtkazdi.
Joriy yilning 24-yanvarida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti oʻzining Oliy Majlisga Murojaatnomasida yaqin yillarda mamlakatni modernizatsiya qilish boʻyicha strategik vazifalarni hal etishga qaratilgan keng koʻlamli demokratik oʻzgartirishlar va tarkibiy islohotlarni amalga oshirish masalalarini oldingi oʻringa olib chiqdi.
Murojaatnomada tashqi iqtisodiy siyosatning asosiy ustuvor yoʻnalishlari belgilangan. Buning uchun, eng avvalo, ilgʻor xorijiy tajribadan, zamonaviy innovatsion, pedagogik texnologiyalar va ilmiy loyihalardan foydalanish, mamlakatning taʼlim va ilmiy-tadqiqotchilik muassasalari faoliyatini samarali oʻzaro muvofiqlashtirish asosida yuqori malakali mutaxassislarni, shu jumladan, tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida mutaxassislarni tarbiyalab voyaga yetkazish talab qilinadi.
Prezident tomonidan xorijiy tajribadan foydalanilgan holda fanni rivojlantirishga hamda xorijiy universitetlar va ilmiy markazlar bilan hamkorlikni yoʻlga qoʻyishga ham katta eʼtibor qaratilgan.
Oʻzbekistonning tashqi siyosat sohasidagi muhim ustuvor yoʻnalishi dunyoning yetakchi davlatlari va xalqaro tashkilotlari bilan strategik sheriklik hamda hamkorlikning muvozanatlangan tizimini shakllantirishdan iborat. Bunday yondashuv iqtisodiyotni modernizatsiyalash, barqarorlik va xavfsizlikni qoʻllab-quvvatlash, Markaziy Osiyoda hamkorlik uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish vazifalarining samarali hal qilinishini taʼminlashga qaratilgan.
Yuqori darajali aloqalar tufayli Toshkent dunyoning yetakchi davlatlari bilan munosabatlarni tubdan yangi darajaga olib chiqdi. Rossiya Federatsiyasi bilan koʻp rejali strategik hamkorlik va ittifoqchilik munosabatlari izchil rivojlanib bormoqda. Hozirgacha tuzilgan strategik hamkorlik toʻgʻrisida, ittifoqchilik munosabatlari toʻgʻrisidagi shartnomalar, shuningdek, RF va Oʻzbekiston oʻrtasidagi strategik hamkorlikni chuqurlashtirish toʻgʻrisidagi Deklaratsiya yangi mazmun bilan toʻldirilmoqda va amaliy tatbiq qilinmoqda.
Oʻzbekistonning bugungi kunda Amerika Qoʻshma Shtatlari bilan teng huquqlilik, oʻzaro hurmat, ishonch va bir-birining manfaatlarini hisobga olish tamoyillari asosida barqaror va oldindan bashorat qilinadigan tarzda rivojlanib borayotgan strategik hamkorligi sifat jihatdan yangi darajaga koʻtarildi. Taraflarning kelgusi harakatlari strategik hamkorlikning oʻzaro foydali yoʻnalishlarini topishga qaratilishi kerak.