O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

OVANES TUMANYAN (1869-1923)
Arman   adabiyotining  yirik  namoyandasi,  shoir, nosir  va   dramaturg Ovanes Lori
tumaniga qarashli Dsex qishlog`ida ruhoniy oilasida tug`ilgan. Avval Jalologli qishlog`ida
Tegran Davtyan maktabida, so`ng Tiflis shahridagi arman diniy seminariyasida tahsil oldi.
1890-yillarda   «Murch»   («Bolg`a»)   va   «Axbyur»   («Buloq»)   jurnallarida   ishladi.
Tumanyanning «Mushuk va it», «Maro», «Quyosh va oy», «Lorilik Sako» singari doston,
she’r va masallari xalq og`zaki ijodi asarlariga xos motivlar bilan sug`orilgandir.
40

---

Aim.uz
Tiflisdagi adabiy muhit Ovanesning ijodiy faoliyatiga kuchli ta’sir qildi. Bu yerda u
atoqli arman yozuvchilaridan Raffi, Shervonzoda, Sundukyan bilan yaqindan tanishadi. Bu
tanishuv   natijasi   o`laroq   jahon   adabiyoti   namoyandalari   Pushkin,   Bayron,   Shekspir
asarlaridan   arman   tiliga   tarjimalar   qildi.   O`zi   ham   «Artavaed   2»,   «Shoh   Ovanes»,
«Timkaberd   qal’asining   zabt   etilishi»,   «Parvona»,   «Sosunlik   Dovud»,   «Anush»   kabi
dostonlarini   yozdi.   Aniq   haqiqatni   tan   olish   kerakki,   Ovanes   Tumanyan   Oktyabr
to`ntarishini salbiy qabul qildi. Shuning uchun uni ikki marta qamoqqa olishdi. 1908-
1909-yillarda  uni Peterburg qamoqxonasiga  jo`natishdi.  Shoirning  she’rlarida  norozilik
ohanglari   yaqqol   ko`zga   tashlanadi.   «Qo`shchi   qo`shig`i»   da   u   xudodan   madad   istab,
nochorlikdan norozi bo`lsa, 
Gadoy keldi so`rab sadaqa,
Hammasiga pul kerakdir, pul!
Ozgina yer, yo`q sariq chaqa,
Gangitmoqda nochorlik nuqul.
«Xudoga   nido»   asarida   u   Yaratgandan   ham,   bandasidan   norozi   bo`ladi.   Satrlar
mutolaasidan sezish mumkinki, nochorlik, yo`qchilik Ovanesning jonidan o`tgan.
Agar o`zing bor bo`lsang, xudo,
Yaratmagan bo`lsang olamni.
Ko`z yoshini, mash’um qullikni,
Umrlarning egovi g`amni.
Shoir   Yaratganga   ochiqdan-ochiq   murojaat   qiladiki,   manfur   jamiyatdagi   nopoklarni,
zulmkorlarni yo`q qil!
Shularni daf qilolmaysanmi,
Bo`lsa senda chindan iqtidor.
Yo fursati kelmadimikin,
Bo`lsang o`zing buyuk ijodkor!
«Armanning   qayg`usi»   asarida   shoir   tubsiz   va   cheksiz   dengizday   bepoyon   xalqning
dardini satrlarda joylaydi.
Armanning qayg`usi tubsiz va cheksiz,
Xuddi dengiz kabi bepoyon.
Loyqa to`lqinlanib turgan shu dengiz,
Qahrida men hasratda hamon.
Na u qirg`oq topar, na dengiz tubin,
O`zidan ham hattoki bezor.
Armonga bu jahon tordir bus-butun,
Jon qiynalur nochor, beqaror.
Arman qayg`usi-ozodlik, hurlik. Millatning rivoji, takomili, farzandlar kamoloti birgina
so`z ozodlik, istiqlol bilan bog`liq.
Ko`rkam dalalarning maftuniman azaldan,
Qalbimda zo`r mehring bor chaqaloqlik mahaldan.
Ammo har gal tikilsam g`amga to`ladi yurak,
Jafokash aziz elim, zunob bo`ladi yurak.
Quvg`inga duchor bo`lgan farzandlaring behisob,
Vayrona qishloqlaring, shaharlaring ham xarob:
O, afsus o`lkam,
Ko`p ma’yus o`lkam!
41

---

Aim.uz
Millatni dushman poymol etgan, gullar so`lgan, qishlog`u shaharlarda yig`i-sig`i,
nola, qo`shiq va kuylar hasrati to`la,, zolimlarning nohaq so`zlaridan quloqlr kar, ko`z
yoshlar buloq misoli oqadi. O`lkaning bag`ri qon! Ammo millat batamom o`lgani yo`q,
jondan sevuvchi farzandlar o`lkani uyg`otishi kerak. Shu bois shoir xalqqa qarata «Uyg`on
muqaddas o`lka» deya murojaat qiladi. U ishonadiki, komil tong otadi, quyosh chiqadi:
Ishonchimiz komildir, payt kelib tong otadi,
Uyquda sog`lom yurak qachongacha yotadi?
Ishonchimiz komildir, ko`targanda bosh quyosh,
Keksa Araratdagi har bir giyoh, har bir tosh.
Nurni xurram qarshilar hayotdan mamnun bo`lib,
Shoiring yangi qo`shiq yaratar zavqqa to`lib.
Saqlama sukut,
Istiqbolli yurt!