O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

ALIAKBAR SOBIR (1862-1911)
Ozarbayjon   ma’rifatparvarlari   orasida   istiqloliy   g`oyalarni   aytib   chiqqan   shoir
Aliakbar Sobir 1862-yilda Shamaxada savdogar oilasida tug`ilgan. Avval eski maktabda,
keyinchalik   ma’rifatparvar   Saidazim   Shirvoniy   ochgan   maktabda   tahsil   oladi.   Umri
davomida   Aliakbar   Eron   va   O`rta   Osiyo   shaharlarini   kezib   chiqqan.   El-ulusning
farzandlarini   yangi   usulda   o`qitish   uchun   maktab   ochgan   shoir   o`qituvchilik   qiladi.
So`ngra Ozarbayjonda chop etiladigan gazeta va jurnallarda ishlay boshladi. Avval boshda
shoir   publitsistik   maqolalar   yozgan   bo`lsa   asta-sekin   Jalil   Mamadqulizoda   tomonidan
ta’sis   etilgan   «Mullo   Nasriddin»   hajviy   jurnalida   yumoristik   chiqishlar   qila   boshladi.
1905-yilda yozgan «Baynalmilal», «Qayg`urma» singari o`tkir siyosiy she’rlarida Aliakbar
turli   millatlarni   do`st   va   inoq,   birodar   bo`lib   yashash   va   farovon,   ozod   yuot   uchun
kurashish maslaida birlashishga dav’at etadi.
Asrimiz hohish etarkan ittifoqu ittihod,
Jumlamiz bo`lsak inoq-shul ezgu niyat-la murod.
Ne uchun yo`qdir inoqlik, nega el kulmaydi shod?
Bu vatan avlodida zohir bo`lib bo`g`zi inod.
Tushdi armon va musulmonlar aro fisqu fasod,
Yo`qmi bir sohibi davlat, yo`qmi bir ahli savod?
Ey suxanvarlar, bu kunlar bir hidoyat vaqtidir,
Ulfat-u do`stlikka chorlovchi xitobat vaqtidir.
She’rda mazkur ikki qator qayta-qayta takrorlandi. Sabab shoir aytmoqchi bo`lgan
fikriga yana ko`proq urg`u beradi. Uningcha  xusumatlarni yo`q qilib, sulh tuzish, zulmat
va   falokatlarni   oldini   olib,   xalqqa   xizmat   qilish   vaqti   yetdi.   Buning   uchun   birlashish
darkor.
Qo`zg`al, ey sen hamshahar xalqingga xizmat vaqtidir,
Chorai sulh axtarib, daf’i xusumat vaqtidir.
Elga haqqin bildirib, da’fi falokat vaqtidir.
Kun kabi yog`du sochib, poymoli zulmat vaqtidir,
Tozalab yurting marazdin ayni himmat vaqtidir,
Sobiro, baynalmilal marshiga navbat vaqtidir.
Sharq   og`zaki   va   yozma   adabiyotida   pand-nasihat   shaklida   mashhur   bo`lgan
mavzularni Aliakbar qisqa she’riy hikoyalar tarzida tasvirlaydi. «Tabib bilan bemor» da
nafsiga   bandi   kishini   keskin   tanqidga   olsa,   «Keksa   bog`bon»   da   odamlarga   yaxshilik
qilish, o`zidan yaxshi nom qoldirish azaliy qadriyat ekanini isbotlaydi.
Chol dedi:-otalar qoldirgan meros,
Qadrlab mevasin yeyishimiz rost.
Ekaylik biz kabi yeganlar uchun,
Bizni eslab rahmat deganlar uchun.
38

---

Aim.uz
«Savdogar   va   o`g`il»   hikoyatida   Sharqning   azaliy   falsafasi   –   ota   va   o`g`il
munosabatlari, ahloqiy tarbiya nizomlari go`zal tarzda ifodalangan. Tasvirlanishicha, qo`li
egri,   nafsiga   bandi   savdogar   o`g`li   bilan   birga   do`konda   ishlardi.   Otasining   qing`ir
ishlarini ko`rib katta bo`lgan o`g`il otasi yo`g`ida do`konning pulidan o`g`irlaydi. Otasi
bilib qolib o`g`lini uradi. Shunda shoir o`z xulosasini qariya tilidan keltiradi.
Nima eksang-olasan shuni,
Hunaringga o`rgatding buni.
Tarbiyaga farzand muhtojdir,
Ota ishi unga bir tojdir.
Hox yaxshi, hoh yomon ishlar,
Bari sendan, bil o`rganishar!
Sen halolmi-farzanding halol,
Sendan ko`rib o`sar shu nihol.