O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

Alyuminotermiya–metall oksidlarini alyuminiy bilan qaytarib, metall olish usuli

Alyuminotermiyani rus olimi N.N.Beketov ochgan. Alyuminotermiya metallurgiya sanoatida xrom, marganes, vanadiy, sirkoniy, titan kabi metallarni ularning oksidlaridan olishda ishlatiladi.

Ishlatilishi. Alyuminiy va uning qotishmalari yengilligi va havo, namlik ta’siriga chidamli bo‘lganliklari uchun xalq xo‘jaligida keng ishlatiladi. Masalan, dyuralyuminiy (95 % Al, 4 % Cu, 0,5 % Mg, 0,5 % Mn) po‘lat kabi mustahkam, lekin undan uch barobar yengil.
Alyuminiy qotishmalari raketa, aviatsiya, kemasozlik, temiryo‘l transporti, qurilish, asbobsozlikda ishlatiladi. Alyuminiydan teleskop oyinalari, elektr tarmoqlari simlari, termit, yorituvchi raketalar, oshxona idishlari tayyorlanadi. Undan foydalanib, ko‘p metallar va metallmaslar olinadi. Alyuminiy kukunidan temir va temir buyumlarni korroziyadan saqlovchi metall bo‘yog‘i tayyorlanadi. Alyuminiy folgadan oziq–ovqat sanoatida o‘rash vositasi sifatida ham foydalaniladi. Elektrotexnikada kondensatorlar tayyorlashda ishlatiladi.
Alyuminiy birikmalari ham ko‘p sohalarda ishlatiladi. Тabiatda korund shaklida uchraydigan alyuminiy oksididan turli maqsadlarda foydalaniladi: texnik maqsadlar uchun jilvir, qumqayroq; tiniq kristallari–qizil rubin va moviy sapfir–qimmatbaho toshlardan zargarlik buyumlari tayyorlanadi. Rubinlardan lazerlar, podshipniklar ham tayyorlanadi. Giltuproq alyuminiy olish uchun ishlatiladi. Suvsiz alyuminiy xloridi katalizator sifatida ishlatilsa, alyuminiy sulfat qog‘oz, yelim ishlab chiqarishda, kaliy–alyuminiy achchiq toshi KAl(SO₄)₃12H₂O ip–gazlamalarni bo‘yashda, tibbiyotda qo‘llanadi.


Laboratoriya ishi № 8.


Alyuminiyning kislota va asos eritmalari bilan o‘zaro ta’siri.

1. 
   Ikkita probirkaga alyuminiy bo‘lakchalaridan soling.
   
2. 
   Birinchi probirkaga xlorid kislota eritmasidan quying.
   
3. 
   Ikkinchi probirkaga o‘yuvchi natriy eritmasidan quying.
   

Mustaqil xulosa uchun topshiriq:

Sodir bo‘lgan jarayonlarni kuzating va reaksiya tenglamalarini yozing.