O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

ORGANIK KIMYO


34-DARS. Organik kimyo uglerod birikmalari kimyosidir. Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga organik moddalarning tabiatda uchrashi, noorganik moddalardan farqlari, tarkibi va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, organik birikmalarning tuzilish nazariyasining asosiy holatlarini, modda xossalarini molekulalardagi atomlarning o‘zaro ta’siri hamda molekula tarkibidagi atomlarning bog‘lanish tartibiga bog‘liq ekanligini tushuntirish. Kimyoviy tuzilish nazariyasining ilmiy va amaliy ahamiyati haqida bilimlar berish.

• 
  “Organik kimyo” terminini XIX-asr boshlarida shved kimyogari Y.Bertsellius taklif etgan.
  
• 
  XVIII asr ohirlarida fransuz kimyogari A.Lavuaz’e hayvonlar va o‘simliklardan olingan moddalar tarkibida uglerod, vodorod, kislorod, azot, fosfor, oltingugurt elementlari bo‘lishligini aniqladi.
  
• 
  Organik birikmalar tarkibida albatta uglerod elementi bo‘ladi.
  
• 
  XIX asr o‘rtalaridan boshlab organik kimyo uglerod birikmalari kimyosi deb ham atala boshlandi.
  

• 
  Insonga dastlab ma’lum bo‘lgan organik moddalar: sirka, vino, shakar, efir moylari, bo‘yoqlar;
  
• 
  Organik birikmalar tarkibidan aniqlangan dastlabki elementlar: uglerod, vodorod, kislorod, azot, fosfor, oltingugurt;
  
• 
  Dastlabki organik moddalar-oksalat kislota va mochevina sintezlari (nemis olimi F.Veler, 1824-1828)
  
• 
  Anilin sintezi (rus olimi N.N.Zinin, 1832)
  
• 
  Sirka kislotasi sintezi (nemis olimi G.Kolbe va ingliz olimi Frankland, 1848)
  
• 
  Sun’iy yog‘simon modda sintezi (fransuz olimi M.Bertlo, 1854)
  
• 
  Shakarsimon modda sintezi (rus olimi A.M.Butlerov, 1861)
  

Hozirgi paytda organik moddalarga tirik organizmlardan hosil bo‘ladigan va sintez qilib olingan, tarkibida uglerod bor bo‘lgan birikmalar kiradi (sof uglerod va uning allotropik shakl o‘zgartirishlari, is gazi, karbonat angidridi, karbonatlar bundan mustasno). Sintetik moddalarga polimerlar, rezinalar, bo‘yoqlar, tolalar, tibbiy preparatlar va boshqalar kiradi.

Organik moddalar soni 6 milliondan ortiq va tobora ortib bormoqda. Buning sababi shundaki, uglerod atomlari o‘zaro birikib, istalgan o‘lchamdagi turli xil zanjirlar hosil qila olish qobiliyatiga ega.
Yuqorida ko‘rsatilgandek, dunyoning ko‘plab olimlari o‘zlarining ilmiy izlanishlari bilan organik kimyo fanining fan sifatida shakllanishiga, rivojlanishiga, ko‘plab yangi organik moddalar sintezlarini amalga oshirishga katta xissa qo‘shganlar.
O‘zbek olimlaridan O.S.Sodiqov, S.Yu.Yunusov, A.G‘.Maxsumov kabi olimlar organik kimyo fani rivojiga munosib xissalarini qo‘shganlar. I.R.Asqarov va Т.Т.Risqiyevlar tomonidan kimyo fanlari tizimiga kiritilgan «Тovarlarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash» ihtisosligi jahon miqyosida yangi yo‘nalish bo‘lib, yuqorida ta’kidlangan 6 milliondan ortiq organik moddalarni ham xalqaro iqtisodiy munosabatlar uchun sinflash va sertifikatlashni takomillashtirishga yo‘l ochib bermoqda va shu bilan organik kimyo fani rivojiga salmoqli xissa qo‘shish imkoniyatlarini yaratmoqda.

1. 
   Organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasidagi asosiy qoidalar.
   
2. 
   Molekulalarda atomlarning birikishi va o‘zaro ta’siri.
   
3. 
   Izomeriya
   
4. 
   Modda xossalarini molekulaninig kimyoviy tuzilishiga bog‘liqligi.
   
5. 
   Kimyoviy tuzilish nazariyasining ahamiyati
   

•