Oʻzbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fizika kafedrasi

K sistemada (m-n, Yerda) shu voqealar orasidagi vaqt oralig’i: b)
Lorents almashtirishlariga muvofiq:

Bu munosabat vaqtning sekinlashishi formulasidir. Bu formuladan ko’rinadiki, Δt¹<Δt ya‟ni voqealarning (chiroq yonib o’chishining) K sistemadagi soat bilan o’lchangan vaqt oralig’i shu voqealarning K sistemadagi soatlar bilan o’lchangan vaqt oralig’idan kichik bo’ladi. Buning ma’nosi shuki, xarakatlanayotgan sistemadagi soat xarakatsiz sistemadagi soatlarga qaraganda sekinroq yuradi, orqada qoladi.
Uzunlikning nisbiyligi
Nisbiylik nazariyasiga asosan uzunlik xam nisbiydir. Xar qanday jismning uzunligini Lorents almashtirishlari nuqtai nazaridan aniqlash kerak. Chizg‟ich K' sanoq sistemasida O'X o’q bo’ylab tinch yotgan bo’lsin (2-rasm). Bu sistemadagi chizg‟ichning uzunligi quyidagiga teng:
a)
bu yerda chizg’ich uchlarining vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydigan koordinatalari.
K' sistema K sistemaga nisbatan o’zgarmas v tezlik bilan xarakatlanadi. Chizg’ichning K sistemadagi uzunligini o’lchash uchun shu sistemaga tegishli vaqt bo’yicha ayni bir paytda chizg’ich uchlarining K sistemadagi x₁ va x₂ koordinatalari o’lchab olingan bo’lishi zarur: Bu koordinatalar ayirmasi
Chizg’ichning K sistemadagi uzunligi bo’ladi: l=x₂-x₁ (b)

K' sistemada chizg’ich uchlarining koordinatalari Lorents almashtirishlaridan topiladi:

Bu munosabat uzunlik qisqarishi formulasidir. Bu formula jismning uzunligi uning xarakat tezligiga bog’liq ekanini ko’rsatadiki, xarakatlanayotgan jismning K sistemada o’lchangan uzunligi uning o’zi tinch turgan K' sistemada o’lchangan uzunligidan kichikdir. Xarakat tezligi qancha katta bo’lsa, xarakatlanayotgan jismlarning o’lchamlari xarakat yo’nalishida shuncha ko’p qisqaradi. Bu xodisa uzunlikning qisqarishi yoki Lorents qisqarishi deyiladi.