O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
"Kompyuter tarmoqlari ” fanidan
Mavzu:
Wan tarmog’ida qo’llaniladigan asosiy qurilmalar
Bajardi: TTKT 305_19-guruh talabasi
Temirov Ibrohim
SAMARQAND – 2021
Reja:
1.
Wide Area Network (WAN) haqida umummiy ma`lumot.
2.
Global kompyuter tarmoqlari
3.
WAN tarmog’ida qo’llaniladigan asosiy qurilmalar
WAN (keng tarmoqli tarmoq) - shaharlar, davlatlar yoki mamlakatlar kabi katta
geografik hududlarni qamrab oluvchi aloqa tarmog'idir.
Ular biznesning ayrim
qismlarini ulashish uchun shaxsiy bo'lishi mumkin yoki ular kichikroq tarmoqlarni
birbiriga ulash uchun ko'proq jamoatchilikka ega bo'lishi mumkin.
WANning Internetni butun dunyodagi eng katta WAN bo'lganligi haqida o'ylashning
eng oson usuli. Internet WAN, chunki internet provayderlardan foydalanish orqali
ko'plab kichikroq mahalliy tarmoqlar (LAN) yoki metro tarmoqlari (MAN) ulanadi.
Kichik miqyosda,
biznesda bulut xizmatlaridan, uning shtab-kvartirasidan va kichik
filiallaridan tashkil topgan WAN bo'lishi mumkin. WAN, bu holda, biznesning barcha
bo'limlarini bir-biriga ulash uchun ishlatiladi.
WAN qanday qo'shilishidan qat'iy nazar yoki tarmoqlar qanchalik uzoqda bo'lsa,
yakuniy natijalar har doim turli joylardan turli xil kichik tarmoqlarni bir-biri bilan
muloqotga imkon berishga mo'ljallangan.
WAN qisqartmasi ba'zan simsiz tarmoqni aniqlash uchun ishlatiladi, ammo u WLANga
ko`ra qisqartiriladi.
WAN tarmoqlari uy yoki korporativ intranetlardan ancha qimmat.
Xalqaro va boshqa hududiy chegaralarni kesib o'tuvchi WANlar turli yuridik
yurisdiktsiyalarga kiradi. Hukumatlar o'rtasida mulk huquqi va tarmoqdan foydalanish
cheklovlari haqida tortishuvlar bo'lishi mumkin.
Global WANlar qit'alararo muloqot qilish uchun dengiz
osti tarmoq kabellaridan
foydalanishni talab qiladi. Sobiq kabellar sabotaj va shuningdek kema va ob-havo
sharoiti bilan bevosita buzilmaydi. Er osti stantsiyalariga nisbatan dengiz sathidagi
kabellar ko'p vaqt sarflashadi va ta'mirlash uchun juda ko'p xarajatlarga ega.
WAN qanday ulanadi
WANs, aniqrog'i, LANlardan ko'ra ko'proq masofani qamrab olgandan buyon
WANning turli qismlarinivirtual xususiy tarmoq(VPN) orqali ulash mantiqan. Bu
ma'lumotlarning uzatilishi Internet orqali amalga oshirilishi zarur bo'lgan
saytlar
orasidagi himoyalangan aloqalarni ta'minlaydi.
VPN'lar korporativ foydalanish uchun oqilona darajadagi xavfsizlikni ta'minlasalar
ham, umumiy internet aloqasi har doim alohida WAN ulanishining mumkin bo'lgan
ishlash darajalarini ta'minlamaydi. Shu sababli, WAN ulanishlari o'rtasidagi aloqani
engillashtirish uchun optik tolali kabellar ba'zan qo'llaniladi.
Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WAN) yoki territorial kompyuter
tarmoqlar – tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlardan, katta-katta xududlarga yoyilib
ketgan ko’p sonli abonentlar foydalanadilar. Bu xududlarning chegaralari – viloyat,
region, mamlakat, kontinent chegaralaridan iborat bo’lishi yoki yer yuzi bo’ylab
yoyilgan bolishi mumkin.
Global kompyuter tarmog’ining keng tarqalgan umumiy tuzilish chizmasi 1-rasmda
keltirilgan ko’rinishga ega. Bunda:
S
(
switch
)
- kommutatorlar,
K
- kompyuterlar,
R
(
router
) - marshrutizatorlar,
MUX
(
multiplexor
) - multipleksor,
UNI
(
User
-
Network
Interface
) – foydalanuvchi-tarmoq interfeysi va
NNI
(
Network
-
Network
Interface
) –
tarmoq-tarmoq interfeysi,
PBX
- ofis ATSi va kichkina qora rangli to’rtburchakchalar
esa
DCE
qurilmalari, ya’ni modemlardir.
Bunday tarmoq alohida ajratilgan aloqa kanallari asosida quriladi.
Aloqa kanallari
kommutatorlar –
S
, yordamida birlashtiriladi. Bu kommutatorlar
paketlarni
kommutatsiyalash markazlari
(
PKM
) deb ham ataladi, ya’ni ular aynan paketlarni
kommutatsiyalashni amalga oshiradilar.
1-rasmda keltirilgan global kompyuter tarmog’i kompyuter
trafigi uchun qulay
hisoblangan, paketlarni kommutatsiyalash rejimida ishlaydi. Lokal kompyuter
tarmoqlarini korporativ tarmoqqa birlashtirish uchun bu rejimning afzalligini vaqt
birligida uzatilyotgan ma’lumotlarning hajmi, hamda bunda tarmoqda ko’rsatilayotgan
xizmatlar narxining 2-3 marta arzon ekanligi ham isbotlaydi. Ko’p joylarda yuqoridagi
rasmda keltirilgan ko’rinishdagi tarmoqlarni qurish imkoniyatlari mavjud
bo’lavermaydi. Shuning uchun lokal tarmoqlarni o’zaro bog’lash uchun o’sha joyda bor
bo’lgan aloqa kanallaridan ham foydalanishga to’g’ri keladi. Qanday aloqa
kanallaridan foydalanilishiga qarab, global tarmoqlarning quyidagi xillarini ko’rsatish
mumkin:
1.
Alohida ajratilgan kanallardan foydalanuvchi global tarmoqlar.
2.
Kanallarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.3.
Paketlarni
kommutatsiyalash asosida ishlovchi global tarmoqlar.
1-rasm. Global tarmoq strukturasining namunasi.
1-jadvalda paketlarni kommutatsiyalash asosida ishlovchi global kompyuter
tarmoqlarining ko’rsatgichlari keltirilgan
.
1-jadval.
