O`zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini

Tarmoqning turi 
Ulanish tezligi 
Trafik 
Izoh 
X.25 
1,2-64 Kbit/s 
Terminalli 
da ko’p turli xildagi protokollarga 
a, past sifatli kanallarda yaxshi 
hlaydi 
Frame Relay 
-Kbit/s dan
Mbit/s gacha 
Kompyuterli 
afikdagi pulsatsiyalarni yaxshi ata 
oladi, 
asosan 
doimiy 
virtual 
nallarni hosil qilishda ishlatiladi 
SMDS 
544-45 Mbit/s 
ompyuterli, 
afika, ovoz, 
deo 
yoslaganda 
yangi 
tarmoq, 
merikaning 
katta 
shaharlarida 
qalgan, keyinchalik uning o’rniga 
TM tarmog’i ishlatila boshlagan 
ATM 
1,544-155 Mbit/s 
ompyuterli 
afika, 
oz,video 
angi tarmoq, 1996 yildan boshlab 
orat maqsadida qo‟llanila shlagan, 
asosan kompyuter figini uzatish 
uchun foydalaniladi 
TCP/IP 
1-2 Kbit/s 
rminalli, 
mpyuterli 
Internet tarmog’i 
Ushbu jadvalda keltirilgan X.25, Frame Relay va SMDS global kompyuter tarmoqlari 
texnologiyalaridan, kompyuter tarmoqlari rivojlanish bosqichlarining ma’lum bir 
davrlarida samarali foydalanilgan. Hozirda esa, tarmoqlar orqali barcha xildagi trafikni 
uzatib bera olish imkoniyatiga ega bo’lgan ATM (Asynchronous Transfer Mode – 
uzatishning asinxron rejimi) va TCP/IP texnologiyalaridan foydalanilmoqda. ATM va 
undan avval ishlab chiqilgan X25 va Frame Relay texnologiyalarining tuzilishlari, 
1rasmda keltirilgan tuzilishga ega bo’lib, ular ma’lum bir xudud chegarasida joylashgan 
kompyuterlar va lokal kompyuter tarmoqlarini o’zaro birlashtirish uchun ishlab 
chiqilgan edi. Ushbu texnologiyalar ulargagina xos bo’lgan – adreslash tizimiga va 
ma’lumotlarni uzatish birliklariga ega bo’lgan. TCP/IP tarmoqlaridan boshlab 
IPadreslash tizimi asosida ishlovchi va ma’lumotlarni uzatish birligi sifatida Ethernet 
texnologiyasi kadrlaridan foydalanuvchi tarmoqlar qo’llanilmoqda. Yuqoridagi jadvalda 
keltirilgan ma’lumotlarni uzatish tezliklari, ushbu texnologiyalarning dastlabki ishlab 
chiqarilgan variantlariga tegishlidir. ATM texnologiyasining keyingi ishlab chiqilgan 
variantlarida ma’lumotlarni uzatish tezligi 2-10 Gbit/sek-larga etkazilgan. Turli xildagi 
marshrutizatorlar va birlamchi tarmoqlar yordamida qurilgan, hozirda keng 
qo’llanilayotgan - IP texnologiyasi asosida ishlayotgan global tarmoqlarda 
ma’lumotlarni uzatish tezliklarini yanada oshirish imkoniyatlari paydo bo’lmoqda.

---

Korporativ tarmoqlarni qurish uchun foydalaniladigan global tarmoqlar ikkita katta 
guruhga bo’linadi:
1.
Magistral tarmoqlar.
2.
Magistral tarmoqlarga ulanish imkonini beradigan tarmoqlar yoki qisqacha ulanish 
tarmoqlari.
Territorial magistral tarmoqlardan (backbone wide-area networks) korxonaning katta 
bo’limlariga tegishli bo’lgan yirik lokal tarmoqlarni bir maromda ishlashini ta’minlash 
maqsadida birlashtirish uchun foydalaniladi.
Magistral tarmoqqa odatda, ko„p sonli tarmoq osti tarmoqlari (subnets) ulanganligi 
sababli, uning o’tkazish qobiliyati ancha yuqori bo’lishi kerak bo’ladi (2-rasm).

---

2-rasm. Korxona global tarmog’ining tuzilishi.
Magistral tarmoqlarga ulanish imkonini beradigan tarmoqlar deganda, katta bo’lmagan 
lokal tarmoqlarni va alohida ishlaydigan kompyuterlarni, korxona markaziy tarmog’i 
bilan bog’laydigan territorial tarmoqlar tushuniladi.
Bunda ishlatiladigan dasturiy va apparat vositalar uzoqdan turib ulanish vositalari 
deyiladi. Ulanuvchi, ya’ni mijoz tomonidan bunday vositalar sifatida modem va unga 
kerak bo’ladigan dasturiy vositalar qo’llaniladi. Ko’p sonli ulanuvchilar ishini, markaziy 
lokal tarmoq tomonidan uzoqdan turib ulanish serveri RAS (Remote Access
Server) ta’minlab beradi. Bu server – marshrutizator, ko’prik va shlyuz vazifalarini 
bajaruvchi dasturiy-apparat kompleksdan iborat bo’ladi.

---

Tarmoqlardan iborat bo’lgan tarmoqning, ya’ni Internetning arxitekturasi 3-rasmda 
keltirilgan ko’rinishga ega bo’ladi. Tarmoqlar orasidagi bog’lanishlar marshrutizatorlar 
yordamida amalga oshiriladi.
3-rasm. Tarmoqlardan iborat bo’lgan tarmoq arxitekturasi – ya’ni Internet tarmog’i