O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fakultet: “Kompyuter injiniringi” Kafedra

Auditoriyadan tashqari bajarilgan ishlar kundaligi

201-18 guruh magistranti Murodullayev B.T.

Sana	Ishning turi	Soatlarda	O‘qituvchi F. I. O.	O‘qit. imzosi
	Kafedra yetakchi o‘qituvchilari o‘quv mashg‘ulotlariga qatnashish	12	Yusupov R.A
	Kafedra rejasida ko‘rsatilgan fanlar bilan tanishish	24	Yusupov R.A
	Kompyuter tarmoqlariga kirish fanidan o’qitish texnologoyasi, texnologik xarita tayyorlash	12	Yusupov R.A
	Glossariy, test krossvord, tayyorlash	12	Yusupov R.A
	“Insonga yo’naltirilgan dasturiy ta’minot dizayni” fanidan oraliq nazorat savollarini tayyorlash	15	Yusupov R.A
	“Insonga yo’naltirilgan dasturiy ta’minot dizayni” fanidan o‘quv uslubiy majmuasi ga taqdim etilgan tarjima va metodlar	15	Yusupov R.A
	Ilmiy uslubiy seminarlarda qatnashish	18	Yusupov R.A
Jami		108 soat

Jami: 116 s.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

201-18 guruh 1-kurs magistr talabasi Murodullayev Baxtiyor To’lqin o’g’lining

Ilmiy pedagogik ishida o‘tkazgan
AMALIY MASHG‘ULOTLARI (8 SOAT)

Toshkent – 2018-2019 y.

1- AMALIY MASHG‘ULOT

Lokal kompyuter tarmoqlarining kommutatorlari

Ishni bajarishdan maqsad: Kompyuter tarmoq kommutatotlarini ishlash prinsipini o‘rganish, lokal kompyuter tarmoqlarida kommutatorlarning vazifasini tadqiq etish.

Nazariy qism

Lokal kompyuter tarmoqlarining kommunikasion qurilmalari haqida

ma’lumot.

Tarmoq konsentratori – tarmoq qurilmasi bo‘lib, u asosan bir necha Ethernet qurilmalarini bir segmentda birlashtirishga xizmat qiladi. Bu qurilma koaksil kabel yoki optic tolali o‘tkazgichlar bilan bog‘lanadi. Hozirgi paytda ular ko‘p darajada qo‘llanilmaydi- ular o‘rnida tarmoq kommutatorlari alohida segment ko‘rinishida ishlatiladi. Bu kommutatorlar qo‘pol ravishda “intellektual konsentratorlar” deb ham yuritiladi.

Hozirgi zamonaviy texnologiyalarda asosan bir biriga o‘xshash bo‘lgan bir necha qurilmalardan foydalaniladi, misol uchun konsentrator (concentrator), hab (hub), takrorlagich (repeator). Ular bir- biriga o‘xshash bo‘lsada lekin ularning bajaradigan vazifasi va konsrukturaviy qo‘llanilishiga qarab farqlanadi.

Konsentratorlar odatda bir necha portlardan iborat bo‘lib, ular tarmoq uzellarininh alohida segment kabellariga ulangan bo‘ladi. Konsentratorlar turli mahalliy tarmoq protokolallarini bir segmentda joylashtirishga harakat qiladi, misol uchun Ethernet, Token Ring. Bunga asosiy sabab turli mahalliy tarmoq protokollarining har xilligidadir, misol uchun Ethernet, Tokent Ring, FDDI va 1OOVG- AnyLAN tarmoqlari.

Konsentratorlar tarmoqning OSI modelidagi fizik muhitida ishlaydi, bitta portdan kelgan signalni barcha aktiv portlarga uzatadi. Agar bir vaqtda ikki yoki undan ortiq portlardan kirish bo‘lsa, kolliziya hosil bo‘lib ma`lumot kadrlari buziladi. Konsentratorlar doimo yarim dupleks rejimida ishlaydi.

Yuqorida aytib o‘tilgan kolliziyani yo‘qotish uchun asosan ko‘p sonli konsentratorlarni birlashtirish orqali bu muammoni hal etish mumkin.

Kommutator – bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. Kommutator OSI modelining 2 – pag‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori tili bilan kommutator – bu kommutator, bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan bog‘lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq dupleks rejimda ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi. Aksincha paketda qabul qiluvchining adresi bo‘yicha signalni jo‘natadi. Kommutator tarmoqdagi kompyuterlarning MAS adresini o‘zining xotirasidagi jadvalda bir qancha muddatga saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, ishonchliligi va xavfsizligini oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan signalni saqlab turadi. Kommutatorlar boshqariluvchi va boshqarilmaydigan turlarga bo‘linadi. Boshqariluvchi kommutatorning har bir portini aloxida segmentga biriktirish mumkin. Kommutator 48 portga ega bo‘lsa, uning juft raqamli portlarini 192.168.x.x ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. Yoki bo‘lmasa 10 – portni 20 – portga translyastiya qilish mumkin. Umuman olganda kommutatorlarning imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli maqsadlarda qo‘llash mumkin. Kommutatorlar yordamida WLAN hosil qilish mumkin. WLAN yordamida katta tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi.

Kommutatorlar turli rejimlarda ishlashi mumkin. Ular quyidagilardir: Cut-Trough kommutotorlari - eng oddiy va tez ishlovchi bo‘lib, paketlarni buferlashtirmaydilar va xech qachon tanlov olib bormaydilar. Ular paketning faqat bosh qismidagi qabul qilish qurilmasining 6 baytli manzilini o‘qib va ulash xaqida qaror qabul qiladi. Bu ish uchun bazi bir kommutatorlar 10 bit oraliqidagi vaqt sarflaydilar. Natijada kommutatordagi ushlanish buferlashtirish vaqti va shuningdek ulanish vaqti bilan birgalikda 150 bitli oraliqni tashkil qilish mumkin. Albatta bu vaqt repiterli konsentratorlar vaqtidan katta, lekin xar qanday ko‘priklardagi qayta tiklashdagi ushlanish vaqtidan ancha kamdir.

Bu turdagi kommutatorning kamchiligi xar qanday paketni qaytadan tiklab uzatib yuboradi, xattoki xato paketlarni xam uzatib yuboradi, bu esa tarmoq ish unumini kamaytiradi. Bir tarmoq qismidagi xatolik tarmoqning boshqa qismiga qayta tiklab uzatib yuboriladi. Yana bir kamchiligi tez yuklama oshishga olib keladi va yuklama oshgan xolda qayta ishlov berishni yomon olib boradi. Shuning uchun Cut-Trough kommutatorini sekin asta ancha yuqori darajada ishlovchi Interim Cut-Trough Switching (ICS) kommutatorlari siqib chiqarmoqdalar. Bu turdagi kommutatorlar kichik (karlik) kadrlarini uzatmaslik imkoniyati mavjud, lekin Cut-Trough kommutatorining kamchiliklari bu kommutatorda xam saqlanib qolgan.

Store-and-Forward kommutatorlari eng qimmat, murakkab va bu turdagi qurilmalar orasida mukammalidar. Ular ancha mostlarga yaqin va Cut-Trough kommutatorlarida mavjud kamchiliklardan xolidir. Ularning asosiy afzalliklari xamma qayta tiklanayotgan paketlarni ichki bufer xotira FIFO ga to‘liq saqlab qo‘yishdan iborat. Bu xolda bufer o‘lchami paketning maksimal uzunligidan kam bo‘lmasligi kerak. Tabiiyki ulash vaqtining uzayishi sezilarli oshadi, u 12000 bit oraliqidan kam bo‘lmaydi. Xato va kichik kadrlar bu turdagi kommutatorlarda filtrlanadi. Yuklanishlar esa kam xosil bo‘ladi. Xotira qurilmasining siqimi qancha katta bo‘lsa, kommutator yuklanish xolatlarini shuncha yaxshi yenga oladi. Lekin xotira xajmi oshgan sari, qurilma narxi xam oshib boradi. Bazi xollarda kommutator tarkibida protsessor xam bo‘ladi, lekin ko‘pincha kommutatorni tezligi katta bo‘lgan maxsus integral sxemalarda xosil qilinadi. Ular faqat paketlarni ulash vazifasiga ixtisoslashtirilgan bo‘ladilar.

SAF kommutatorlari boshqa kommutator turlariga nisbatan bir vaqtning o‘zida turli tezlikda uzatishni qo‘llashlari mumkin (10 MbitG‘s va 100 MbitG‘s). Paketni to‘liq buferlashtirish uni qabul qilingan tezlikdan boshqa tezlikda uzatishga imkon beradi. Natijada kommutator portlarining bir qismi Ethernet tarmog‘i bilan, qolgan ikkinchi qismi esa Fast Ethernet tarmoqi bilan ishlashi mumkin. Bazi bir kommutatorlar o‘z portlarini avtomatik ravishda portga ulangan segmentning uzatish tezligiga moslaydilar. Shuning uchun SAF kommutatorlari Ethernet dan Fast Ethernet ga o‘tishni sezilarli ravishda yengillashtiradi. Gigabit Ethernet bilan 1000 MbitG‘s tezlikda aloqani tashkil qiluvchi kommutatorlar xam mavjuddir. Mostlardan farqli kommutatorlarda paket formati yo‘q, shuning uchun turli formatli tarmoqlarni ular yordamida birlashtirib bo‘lmaydi.

Shuningdek moslashuvchi (adaptivniye yoki gibridniye) deb nomlangan kommutatorlar xam ishlab chiqariladi, ular avtomatik ravishda Cut-Trough ish tartibidan SAF ish tartibiga va teskarisiga o‘ta oladilar. Kam yuklama bo‘lgan xolatida va xatoliklar darajasi kam bo‘lgan xollarda ular xuddi tez ishlovchi Cut-

Trough kommutatorlaridek ishlaydilar, tarmoqda xatoliklar ko‘p bo‘lib, katta yuklama bo‘lgan xolatida ular sekin ishlash tartibiga o‘tib, SAF kommutatorlari singari sifatli ish bajaradilar.

2.1 - rasm. D-link DGS-1510-28LP/ME/A1A kommutatori

D-link DGS-1510-28LP/ME/A1A, qora LAN kommutatorining asosiy ko‘rsatkichlari:

1. 
   Kommutatorning portlar soni:24 x Ethernet 10/100/1000 Mbit/sek.
   
2. 
   uplink/stek/SFP-portlar va modular soni: 4.
   
3. 
   Ichki o‘tkazuvchanlik qobiliyati: 92 Gbit/sek.
   
4. 
   MAC mansillar jadvali o‘lchami:16384.
   
5. 
   Stekda ishlay olishni qo‘llab quvvatlashi: mavjud, boshqaruvda.
   

6.Web interfeys: mavjud.

7.Konsol porti: mavjud.

8. 
   SNMPni qo‘llab quvvatlashi : mavjud.
   
9. 
   Telnet ni qo‘llab quvvatlashi : mavjud marshrutizator.
   

10.Internet guruxlarini boshqaruvchi protokollar: IGMP v1, IGMP v2, IGMP v3.

11.Statik marshrutlash: mavjud. Umumiy ko‘rsatkichlari:

12.Qurilma turi: kommutator (switch). 13. Shkafga o‘rnatish imkoni: mavjud.

Qo‘shimcha:

14. 
    Standartlarni qo‘llab quvvatlashi:Auto MDI/MDIX, Jumbo Frame, IEEE 802.1p (Priority tags), IEEE 802.1q (VLAN), IEEE 802.1d (Spanning Tree), IEEE 802.1s (Multiple Spanning Tree).
    
15. 
    IPv6 ni qo‘llab quvvatlashi: mavjud.
    
16. 
    Qo‘shimcha ma’lumot: 2 ta Gigabit SFP porti va 2 ta 10G SFP+ porti.
    
17. 
    O‘lchami (KxUxE):440 x 44 x 210 mm.
    
18. 
    Og‘irligi:2 kg.
    

2.2 - rasm. Cisco SG300-10PP-K9-EU kommutatori

Cisco SG300-10PP-K9-EU (boshqarilunchi) kommutatorining asosiy ko‘rsatkichlari:

1. 
   Boshqarish turi: 2-satx.
   
2. 
   Web-interfeys: mavjud.
   
3. 
   Konsol porti: mavjud.
   
4. 
   SNMPni qo‘llab quvvatlashi: mavjud.
   
5. 
   Telnet ni qo‘llab quvvatlashi: umumiy ko‘rsatkichlar mavjud.
   
6. 
   Qurilma turi: kommutator (switch).
   
7. 
   Shkafga o‘rnatish imkoni: mavjud.
   
8. 
   Qoshimcha interfeyslar uchun slotlar soni:2LAN
   
9. 
   Kommutatorning portlar soni:8 x Ethernet 10/100/1000 Mbit/sek.
   
10. 
    Ichki o‘tkazuvchanlik qobiliyati:20 Gbit/sek.Qo‘shimcha.
    
11. 
    Internet guruxlarini boshqaruvchi protokollar: IGMP v1, IGMP v2, IGMP v3.
    
12. 
    Standartlarni qo‘llab quvvatlashi: Auto MDI/MDIX, Power Over
    

Ethernet, Jumbo Frame, IEEE 802.1p (Priority tags), IEEE 802.1q (VLAN), IEEE 802.1d (Spanning Tree), IEEE 802.1s (Multiple Spanning Tree), Link Aggregation Control Protocol (LACP).

13. 
    IPv6 ni qo‘llab quvvatlashi: mavjud.
    
14. 
    Qo‘shimcha ma’lumot:2 Gigabit mini-GBIC kombo port; PoE byudjet 62 Vt.
    
15. 
    O‘lchami (KxUxE): 279 x 44 x 170 mm
    
16. 
    Og‘irligi: 1.24 kg