O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari

 
1.4. Parallel algoritmlarning samaradorlik ko`rsatkichlari 
p
protsessorlar uchun parallel algoritmdan foydalanishda olinadigan 
tezlanish hisoblarni bajarishning ketma-ket varianti bilan taqqoslaganda quyidagi 
kattalik bilan aniqlanadi: 
( )
( )
( )
(1.15) 
ya`ni skalyar EHMda vazifani echish vaqtining parallel algoritmni 
bajarilishiga ketgan vaqtga nisbati sifatida (n kattalik echiladigan vazifaning 
hisoblash murakkabligini parametrlash uchun ishlatiladi va masalan, vazifaning 
kiruvchi ma`lumotlarining soni sifatida tushinilishi mumkin).
Vazifalarni echishda protsessorlarni parallel algoritm bilan ishlatish 
samaradorligi
 
quyidagi nisbat bilan aniqlanadi: 
( )
( ) (
( ))
⁄
( )

(1.16)
 
(samaradorlik kattaligi protsessorlar vazifani echish uchun haqiqatdan ham 
ishlatiladigan algoritm bajarilish vaqtining o`rta hissasini aniqlaydi). 
Keltirilgan nisbatlardan eng yaxshi holatda 
( )
va 
( )
ekanligini ko`rsatish mumkin. Parallel hisoblarning effektivligini 
baholash uchun ushbu ko`rsatkichlarni amaliy qo`llanilishida quyidagi ikki muhim 
jihatni hisobga olish kerak: 
Ma`lum sharoitlarda tezlanish foydalanilayotgan jarayonlar sonidan katta 
bo`lishi mumkin
( )
bu holatda yuqori chiziqli tezlanishning mavjudligi 
haqida gapirishadi. Bunday holatlarning paradoksligiga qaramasdan (tezlanish 

---

29 
protsessorlar sonidan oshadi), amaliyotda yuqori chiziqli tezlanish o`z o`rniga ega. 
Bunday hodisaning sabablaridan biri ketma-ket va parallel dasturlarni bajarishning 
noravonligi bo`lishi mumkin. Masalan, bir protsessorda vazifalarni echishda 
barcha qayta ishlanadigan ma`lumotlarni saqlash uchun operativ xotira 
etishmovchiligi bo`ladi, va, buning natijasida, ancha sekin tashqi xotiradan 
foydalanish zarur bo`ladi (bir nechta protsessorlardan foydalanish holatida esa 
operativ xotira protsessorlar o`rtasida ma`lumotlarni taqsimlanishi hisobiga etarli 
bo`lishi mumkin). Yuqori chiziqli tezlanishning yana bir sababi qayta ishlanadigan 
ma`lumotlar hajmiga qarab vazifalar echilishi murakkabligi bog`liqligining 
chiziqsiz xarakteri bo`lishi mumkin [38]. Masalan, pufakli saralashning mashhur 
algoritmi zarur operatsiyalar sonining tartiblanadigan ma`lumotlar soniga kvadrat 
bog`liqligi bilan xarakterlanadi. Buning natijasida, protsessorlar o`rtasida 
saralanadigan massivni taqsimlashda protsessorlar sonidan oshadigan tezlanish 
olinishi mumkin. Yuqori chiziqli tezlanishning manbai ketma-ket va parallel 
metodlarning hisoblash sxemalarining farqi ham bo`lishi mumkin.
Diqqat bilan ko`rib chiqilganda bir ko`rsatkich bo`yicha parallel hisoblar 
sifatini oshirishga urinishlar (tezlanish yoki samaradorlik) boshqa ko`rsatkich 
bo`yicha holatning yomonlashuviga olib kelishiga e`tibor qilish mumkin, chunki 
parallel hisoblarning sifat ko`rsatkichi qarama-qarshi hisobalanadi. Masalan, 
tezlanishning oshirilishi odatda protsessorlar sonini oshirish hisobiga ta`minlanishi 
mumkin, bu, qoidaga ko`ra, effektivlik pasayishiga olib keladi. Va aksincha, 
effektivlikning oshirilishiga ko`p holatlarda protsessorlar sonini kamaytirishda 
erishiladi.
(eng ideal samaradorlik 
( )
bir protsessordan foydalanilganda oson 
ta`minlanadi).Buning natija sifatida parallel hisoblar metodlarini ishlab chiqish 
ko`pincha tezlanish va samaradorlikning ma`qul ko`rsatkichlarini hisobga olgan 
holda qandaydir kelishilgan tanlovni ko`zda tutadi [39].
Keyinchalik kiritilgan tushunchalarni ko`rsatish uchun navbatdagi punktda 
sonli qiymatlarning ketma-ketligi uchun xususiy summalarni hisoblash 
vazifasining echilishiga o`quv misoli ko`rib chiqiladi. Bundan tashqari, ushbu 

---

30 
ko`rsatkichlar hisoblash matematikasining shunday vazifalarini echishda 
keyinchalik ko`rib chiqiladigan barcha parallel algoritmlarning samaradorligini 
xarakterlash uchun ishlatiladi.