|
R(0) = , turt O dan ikkita
EXTIMOLLIK R
dan sung I tanlandi
, -221
R %/ i I = — x — = — 3 4 3
Ekspert tuzimlarda shartli extimollikning boshka tenglamasi:
P(S) = P(S/l)xP(l) + P(S/NOT I) x P(NOT I) (1)
S xodisasining yuz berishi extimolligi S xodisasini yuz berishiga teng, agar
(P(S/L)) xodisasining yuz berishi extimolligiga ko’paytirilgan l (P(l)) ungaS xodisasining yuz berishi extimolligi, agar l (P(S /NOT l )) xodisasining yuz bermasligi va l xodisasi yuz bermasligi extimolligiga ko’paytirilgan P(S/NOT 1)ga kushilgan.
Misol.
Fond birjasi ekspret tizimining ishlashinitafsivlovchi extimollik nazariyasini kurib chikamiz.
M1: AGAR
prots_stavkalari==TUSHMOQDA U XOLDA narxlar ==KO’ TARILMOQDA
M2: AGAR
prots_stavkalari==KO ’T ARILMOQD A U XOLDA narxlar ==
TUSHMOQDA
M3: AGAR
yalpi_dolkursi==TUSHMOQDA U XOLDA narxlar ==
KO’TARILMOQDA
M4: AGAR yalpi_dol_kursi==KO’TARILMOQDA U XOLDA narxlar == TUSHMOQDA Narxlar kutarilishining extimolligini aniklash kerak.
Misoldan maksad real xolatni kursatish emas, balki echimga olib keluvchi yullarni kursatishdir. Teskari xulosa ishlatuvchi tizim koidalarning U XOLDA kismida narxlar == KO ’TARILMOQDA xulosani kidiradi.prots_stavkalari==TUSHMOQDA sharti bajarilsa 1- koida tugri keladi. 1-koida yordamida shartlarni extimolligini anaklash mumkin.
S ni STOCK ga=KO’ TARILMOQDA va l ni SHT=TUSHMOQDAga almashtirib kuyidagilarni xosil kilamiz:
R(STOCK = KO’TARILMOQDA) = P(STOCK =
KO’TARILMOQDA/INT = TUSHM P(INT = TUSHMOQDA + P(STOCK = KO’TARILMOQDA/
INT = TUSHMOQDAMA S ) x P(INT - TUSHMOQDAMA S)
(2)
INT ga TUSHMOQDAkiymati berilganini aniklash uchun 4- koidagi kaytishimiz shart.
AGAR dol_kursi==KO’TARILMOQDA U XOLDA narxlar == TUSHMOQDA 4-koida 3-koidaga uzgaradi
P{INT = TUSHMOQDA) = 14INT = TUSHMOQDA / DOLLAR = KO’TARILMOQDA) x P(DOLLAR = KO’TARILMOQDA)
+ P(INT = TUSHMOQDA / DOLLAR = KO’TARILMOQDAMAS) x R(DOLLAR = '
KO’TARILMOQDAMAS)
Koidallarning birortasida U HOLDA kismida DOLLAR uzgaruvchisi yukligi sababidan R ehtimollik kiymatini aniklashning iloji yuk shuning uchun, u kiymatni foydalanuvchini uzi kiritadi. Shu sababdan kuyidagi shartli ehtimollik belgilanishi kerak.
P(DOLLAR=O’SMOQDA)=v, 6
Ehtimollik nazariyasiga asosan sodir bulgan va bulmagan hodisalar yigindisi 1 ga teng.
P(DOLLAR=O’SMOQDAMAS)=1 - P(DOLLAR=O’SMOQDA)=1-0,6=0,4 Barcha shartli extimolliklarga kiymatlarni beramiz.
R(tT=TUSHMOQDA/VOLYA= O’SMOQDA)=0,8 R(tT=TUSHMOQDA/VOLYA=O’SMOQDAMAS)=0,1 (shartli ehtimolliklarga teskari xodisalarningyigindisi 1 ga teng emas )
(3) ga kiymatlarni kuyamiz
P(INT= TUSHMOQDA)=0,8 *0,6+ 0,1 *0,4=0,52 P(INT= TUSHMOQDAMAS)=1-P(INT= TUSHMOQDA )=1- 0,52=0,48
P(STOCK= O’SMOQDA ) ni topish uchun foydaoanuvchi tomonidan shartli ehtimollikning kiymatlari berilishi kerak.
P(STOCK= O’SMOQDA /INT= TUSHMOQDA)=0,85 P(STOCK= O’SMOQDA /INT= TUSHMOQDAMAS)=0,1 Unda (2) ga asosan
P(STOCK= O’SMOQDA)=0,85*0,52+0,1 *0,48=0,49 YOKI49% Ehtimollik ning barcha kiymatlariga ega bulib, foydalanuvchi birjada uzining siyosatini utkazadi.
Noanik mantik
Ehtimollik nazariyasining uzga aspektini kurib chikamiz. Aniq belgilangan koidalar orkali xodisani tariflash har doim ham mumkin emas. Insonlar har doim ham savollarga anik javob bera olmaydilar.
Engil kasal bulgan insonning tana haroratini aniklash mumkinmi?
Suhnday “baland”, “ issik”, “engil”, “KO’TARILMOQDA”YOKI “TUSHMOQDA”, kabi suzlar bir kiymat orkali aniklab bulmaydigan lingvistik uzgaruvchidir. Suhnday tushinchalar orkali koidalar ishlab chikish noanik mantik deyiladi.
TUSHMOQDA tushinchasi - fond birjasi tariflovchi koidalarda ham ishlatiluvchi lingvistik uzgaruvchidir.Lingvistik uzgaruvchini kullash orkali foydalanuvchidan keraksiz savollarsiz bazi bir eximolliklarni kiymatini aniklash mumkin. Buning uchun lingvistik uzgaruvchilarni umumiylashtirish kerak. Eksper tizim foydalanuvchisiga usha uzgaruvchilarga aniklovchilarni kushish imkonini berish kerak. Foydalanuvchi dollar kursining kichik usishini kiritishi mumkin ekspert
tizimi esa uning tub manosini anklay olishi kerak.
Ehtimolliklar j advali.
Birjadagi narxlarning kutarilishini aniklash uchun ikki koidadan foydalanamiz:
M1: AGAR INT==TUSHMOQDA,
U HOLDA STOCK=KAMAYMOQDA M4: AGAR DOLLAR== KO’T ARILMOQDA,
U HOLDA INT= TUSHMOQDA,
Va ularga taaluqli shartli ehtimolliklar (2) va (3)
|
Ustun 1
|
Ustun 2
|
Ustun 3
|
Lingvistik
uzgaruvc
hi
Kichik
Urta
Katta
|
Dollar
kursijadval
kiymatlarigi
1-2%
3-4%
4% baland
|
P(INT= TUSHMO KDA/DOLLLR=KUT ARILMOKDA)
0,2
0,5
0,8
|
P(DOLLAR
KO’TARILMOQD
A \
0,5
0,3
0,1
|
Bu tenglamalar echimida foydalanuvchi uchun extimollik jadvaliniko’ra oladigan ekspert ishtiroki shartdir. Bu jadval uzida foydalanuvchiga kerak buladigan tushinchalarni anklashtiruvchi suzlarni uz ichiga oladi. Aniklashtiruvchi suzlar bilan lingvistik uzgaruvchining uzgarishlik foizi va uzgarish sodir bulishi extimollik va shartli ehtimolliklari mavjud buladi.
Ekspert dollar kursini birinchi jadval asosida kutarilayotganini yoki umuman kutarilmayotgan deb uylasin. Boshka variant yuk. Bundan kelib chikadiki ekspert ikki xolat uchun extimollikni aniklashi kerak. Birinchi xolatda dollar kursi KO’TARILMOQDA, extimollik tugri jadvalga yoziladi. Ikkinchi xolatda dollar kursi kutarilmayotganligi sharti bilan ekspert foiz stavkalarini tushishi shartli ehtimollikligini yozib kuyadi.
R(tT=TUSHMOQDA /DOLLAR= KO’TARILMOQDA =0,07 Foiz stavkalarining o’zgarmasligida narxlarning usish extimolligini ekspertRASHSK= KUTARILMOQDA /MT=TUSHMOQDA)=02 kurinishida yozadi, agar foiz stavkalari tushmasa bu ehtimollik kuyidagiCha:
P(STOCK= KO ’TARILMOQDA /INT= TUSHM0QDAMAS)=0,1. Bunday jadvallar ekpert tamonidan ishlab chikiladi. Ular MO ning kismiga aylanadi va vakti-vakti bilan uzgarishi mumkin. Ekspert uzgarishlarni dollar kursi YOKI foiz stavkasi uzgarganda kiritishi shart. Uzgarishlarni
78
inson urniga ekspert tizim kiritishi mumkin.
Foydalanuvchi birjadagi narxlarni kutarilish extimolligini aniklashi mobaynida ekspert tizim unga savol beradi:
Agar dollar kursi
Kichik
Urta
Katta
Bulsa -? rakamni kiriting.
Faraz kilaylik foydalanuvchi 2 rakamini kiritdi yani -urta. Jadvaldan malumki foydalanuvchi dollar kursini 3-4% ga kutarilishini kutmokda. Echimi uchun kerak bulgan barcha malumotlprni jadvaldan topsa bo’ladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
