Zanjiming oxiridagi bog'lamalar bitta kommunikatsiya chiziqlariga ega bo lgani uchun, chiziqli topologiya
to liq simmetriklik xossasiga ega emas, ya ni ulaming tartibi 1 ga (d=l) teng. Xabarlami jo'natish vaqti bog’lamalar
orasidagi masofaga bog’liq, bog lamalardan birining ishdan chiqishi xabami jo'natish imkoniyatidan mahrum qiladi.
Shuning uchun chiziqli topologiyalarda yaroqsiz holga kelganda
o zini tarmoqdan yakkalaydigan, ya'ni xabarga
nosoz bog lamani aylanib o'tish imkonini yaraiib beradigan ishonchli bog'lamalardan foydalaniladi.
Haiqa topologiyasi. Standart halqa topologiya o'zaro bog'langan chiziqli zanjirdan tachlrii topgan (1.3,b-
rasm). Ikkita qo'shni bog'lamalar orasidagi kanallar soniga qarab, bir yo'nalishli va ikki yo'nalishIi halqalar bo'ladi.
Halqa topologiyasi quyidagi ko'rsatkichlar bilan ta'riflanadi:
Halqa topologiyasi chiziqli topologiyaga qaraganda mashhur emas, chunki tizimga biror-bir bog’lamani
qo'shish yoki olib tashlash demontajni talab qiladi.
Halqa tarmogining katta diametr muammosining yechimi - halqaning aniq bog'lamalarini ulovchi vatar
ko'rinishidagi aloqa liniyalarini qo'shish- dir. Bog’Iamalar tartibini (d) oshirib borish, xabarlarni uzatish yolini yana
ham qisqartirishga olib keladi. Bunday
topologiyaga misoi qilib,
\.l,b- rasmda ko'rsatilgan topologiyani keltirish
mumkin. Bundan bog lamali standart halqa topologiya bog'lamalar orasidagi ikki qadam oraliqda bog'- lanish
bilan
to’ldirilgan.
Yulduzsimon topologiya.
Yulduzsimon tarmoq birinchi tartibli (d=l) bog'lamalami maxsus markazlashtirilgan bog'Iama -
konsentrator yordamida birlashtiradi (1.3,v-
rasm). Topologiya D=2; d=N; I=N-1; V=1 ko'rsatkichlari bilan
ta'riflanadi. Bog’lamalaming yulduzsimon tashkil qilinishi va ulanishi ko'p protsessorli tizimlarda protsessorlami
bog'Iash
uchun kamdan-kam ishiatiladi, biroq axborot oqimi bitta birlamchi bog'lamaga birlashgah bir nechta
ikkilamchi bog’lamadan kelayotganda, masalan terminallar qo'shilganda, yaxshi ishlaydi. Odatda, bir shinali
topoiogiyalarda tutib turuvchi element sifatida shina bo'lganga o'xshab, tizimning umumiy o'tkazish xususiyati ham
konsentratoming teziigi bilan chegaralanadi. Unumdorligi bo'yicha ham bu topologiyaiar o’xshashdir. Yulduzsimon
ulanishning asosiy afzaliigidan biri oxiridagi bog'lamaiaming juda sodda konstruktiv bajarilishidir.
Daraxtsimon fopologiyalar. Tizimlaming yana bir tuzilishiga daraxtsimon topologiyani misoi qilib (1.7,g-
rasm) keltirishimiz mumkin. Tizim qat'iy ravishda ikkilamchi daraxt deb ataluvchi sxema bo'yicha
quriladi, bunda
yuqcri pog'onadagi har bir bog’lama o'zidan keyingi tartibda joylashgan quyi pog'onadagi ikkita bog'- lama biian
bog’ langan bo'ladi. Yuqori pog'onada joylashgan bog'lamani otalik, unga boglangan quyi joylashgan bog'lamani
bolalik, deb atash qabul qilingan. 0'z navbatida, har bir bolalik bog'lama keyingi, nisbatan quyi pog'onadagi ikkita
bog'lama uchun otalik sifatida bo'lib chiqadi. Ta'kidiab o'tish kerakki, har bir bog'lama faqat ikkita bolaiik va bitta
otaiik bog'lama bilan bog'lanadi. Agar, max[log
2
„] bo'lib aniqlanuvchi h ni daraxtning balandligi (daraxtsimon
tarmoqdagi pog'onalar soni), deb hisoblasak, unda bu tarmoq D=2(h-1); d=3; I=N-1; V=1 ko'rsatkichlar bilan
ta'riflanadi. 262 144 bog'lamadan tashkil topgan panjarali topologiya (oldinga o'tib ketdik) tuzilishidagi hisoblash
tizimi 512 ta bog’lama bo'ladi, qat'iy qo'sh daraxt holatida esa faqat 36 ta bog’lama bo’ladi.
Panjarali topoiogiyalar. Modomiki, ilmiy-texnik masalalaming sezilarli pog'onadagi qismi massivlarga
ishlov berish bilan bog’ langan ekan, bunday masalalarga moMjallangan hisoblash tizimining topologiyalarida ham
buni hisobga olishga intilish tabiiydir. Bunday topologiyaiar panjarali topologiyalar bo'lib, ulaming konfiguratsiyasi
massivning ko’rinishi va o’lchami bilan aniqlanadi. Bir o’lchamli massiviarga misol qilib, zanjir va haiqani keltirish
mumkin. Ikki o'lchamli ma’lumotlar massivlariga har biri eng yaqin qo'shnisi bilan bog'langan bog lamalaming
g) Daraxtsimon topologiyaiar
yassi to'g’riburchakli matritsali topologiyalari to'g'ri keladi (1.4,a-rasm). 0'lchami mxm bo’lgan
bunday tarmoq
quytdagi ko’rsatkichlarga ega: D = 2(m- I); d=4; I=2N-2m; V-m.
Agar chap va o'ng ustunlaming bir xil nomli bog lamaiarini yoki yassi matritsaning quyi va yuqori
satrlarining bir xii nomii bog’lamalarini axborot yo'li bilan birlashtirsak, yassi konsruksiyadan tsilindr ko'rini-
shidagi topologiyaga ega bo'lamiz (1.8,a-rasm, o'ng tomonda). Silindr topologiyasida matritsaning har bir qatori
(yoki ustuni) halqa ko'rinishida bo ladi. Agar bir vaqtning o’zida yassi matritsa ikkala yo'naiishda
tutash- tirilsa,
toroidai topologiyaga ega bo’lamiz (1,8,v-rasm).
To'liq aloqali topologiya. To liq aioqali topologiyada (1.4,b-rasm), shuningdek, “maksimal guruhlangan”
nomi bilan ma'lum bo lgan topologiyada, har bir bog lama qolgan hamma bog lamalar bilan to'g’ridan - to’g ri
ulangan bo iadi. n bog'lamalardan tashkil topgan tizim quyidagi ko' rsatkichlarga ega: D=l; d=N-l; I=N(N-l)/2;
B=N2/4.
Agar tizimning o'lchami katta bo’lsa, topologiya qimmatbaho va qiyin amalga oshiriiadigan bo' ladi.
Bundan tashqari, maksimai guruhlangan topologiya unumdorlikni
yaxshilanishini ta minlamaydi, chunki har bir
jo’natish operatsiyasi bog iamadan o'zining hamman — 1 kirishining holatini tahlil qiiishini talab qiladi. Bu
operatsiyani jadaliashtirish uchun hamma kirishlar paraliel tahlil qilinishi kerak, bu o'z navbatida bog' lamalaming
konsruksiyasini murakkabiashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
