O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Prezident Farmonlarining huquqiy maqomi
O’zbekiston Prezidenti davlat boshlig’i va ijroiya hokimiyati boshligi sifatida 
respublika hududida majburiy tarzda amal qiluvchi Farmonlar chiqaradi. Prezidentning 
davlat mexanizmida va ijroiya hokimiyati tizimida tutgan qat’iy o’rni uning Farmonlarining 
normativ-huquqiy aktlar tizimida egallaydigan mavqeini, rolini belgilab beradi. 
Prezvdent Farmonlari ijroiya hokimiyati tizimida eng yuqori kuchga ega bo’lgan 
normativ-huquqiy aktdir. An’anaga ko’ra, Farmon yuridik kuchi va ahamiyati jihatidan 
qonundan keyingi o’rinda turadi. Biroq, hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipi davlat va siyosiy 
tizimimizga joriy etilgan hozirgi sharoitda Farmonni oddiygina «qonunosti akti» deb 
tushunish to’g’ri bo’lmaydi. Bunday eskicha talqinni tark etish kyerak. Farmon ijroiya 
hokimiyatining Konstitutsiyada belgilangan o’z vakolatlarini amalga oshirish aktidir. Shu 
bois uni «qonunosti akti» emas, balki «konstitutsiyaviy darajadagi huquqiy akt» deb ham 
atash mumkin. Uning qonun bilan munosabatiga kelganda shuni aytish lozimki, Prezident 
vakolatiga taalluqli masala bo’yicha chiqarilgan Farmonni qonun bilan ham bekor qilish yoki 
boshqacha hal etish mumkin emas. Masalan: Prezident Farmoni bilan tayinlangan Bosh 
Prokuror yoki vazirni hech bir qonun bilan vazifasidan ozod etib bo’lmaydi. Bunday 

---

139 
lavozimlarga hatto qonun bilan ham biror shaxsni tayinlab bo’lmaydi. Bordi-yu, shunday 
qilingan taqdirda mazkur qonun Konstitutsiyaga zid bo’lib, yuridik kuchga ega bo’lmaydi, 
chunki bu Prezidentning konstitutsiyaviy vakolatlariga daxl qilish bo’ladi. Va, aksincha, 
Konstitutsiyada qonun bilan tartibga solinishi ko’zda tutilgan masala bo’yicha Farmon 
chiqarish mumkin emas. Hokimiyatlar taqsimlanishi prinsipining qat’iy talabi ana shunday. 
Farmonlar, umumiy qoidaga ko’ra, O’zbekiston Konstitutsiyasi hamda qonunlariga 
muvofiq va ularning ijrosini ta’minlash maqsadida chiqariladi. 
Prezident Farmonlari yuksak nufuzliligi mamlakat iqtisodiyotining, aholi ijtimoiy 
hayotining hamda davlat boshqaruvining qonunlar va hukumat qarorlari bilan qamrab 
olinmagan talaygina dolzarb masalalarini tez va samarali hal etish imkonini beradi. 
Masalan: O’zbekiton bozor iqtisodiyotiga o’tishi munosabati bilan aholini ijtimoiy 
muhofazalash kun tartibining nihoyatda dolzarb masalasiga aylandi. Xalqning kam 
ta’minlangan qatlamlariga davlat ko’magini byerish lozim bo’lib qoldi. 
1990 yil 3 maydagi «Ko’p bolali onalarga nafaqa miqdorini ko’paytirish to’g’risida» 
birinchi raqamli Farmon
shu masalaga bag’ishlandi. Bu chuqur ramziy ma’noga ega hijjatga 
ko’ra ko’p bolali oilalarning moddiy ahvolini, avlodning o’sish sharoitlarini yaxshilash 
maqsadida onaga to’lanadigan har oylik nafaqa miqdorini ikki baravar
ko’paytirish 
belgilandi. 
Respublikada bozor iqtisodiyoti infratuzilmasini jadal shakllantirishda ham Prezident 
Farmonlarining katta bo’ldi. «Respublikada dehqon (fyermyer) xo’jaliklarini yanada 
mustahkamlash va tadbirkorlik faoliyatini Davlat yo’li bilan qo’llab-quvvatlash to’g’risida», 
«O’zbekiston Respublikasida birja faoliyatini muvofiqlashtirish to’g’risida», «O’zbekiston 
Respublikasi Davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish qo’mitasini tashkil etish 
to’g’risida, «O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni rag’batlantirish, xorijiy 
sarmoyalarni jalb etish va himoya qilish choralari to’g’risida»gi Farmonlar bunga misol bo’la 
oladi. 
Prezident Farmonlari strategik va dasturiy xaraktyerga ega bo’lib, ularda hukumat, u 
yoki bu vazirlik, davlat qo’mitasi muayyan yirik murakkab masalani qanday hal etishi 
kyerakligining aniq rejasi va yo’l-yo’riqlari belgilab byeriladi. Farmonlar Vazirlar Mahkamasi 
va davlat boshqaruvining boshqa bo’g’inlari faoliyatiga rahbarlikning samarali vositasidir. 
Biroq Farmonlar hukumat qarorlari o’rnini egallab olmaydi. Har ikki turdagi bu hujjatlar 
Konstitutsiya va qonunda belgilangan vakolatlar doirasida chiqariladi. 
Farmon bilan qonunga qo’shimcha yoki o’zgartirish kiritish mumkin emas, u qonun 
asosida va qonun ijrosini ta’minlash maqsadida chiqariladigan aktdir. Shu o’rinda qonun 
bilan Farmon o’rtasidagi munosabatni aniqroq bayon etish lozim: 
1. Qonun parlamentning, hokimiyat oliy vakillik organi ning aktidir; Farmon esa, oliy 
ijroiya hokimiyati rahbarining akti. 
2. Qonun hamisha normativ xaraktyerga ega bo’ladi; Farmon normativ akt bo’lishi 
ham, bunday bo’lmasligi ham mumkin. Ba’zan Farmonlar individual akt sifatida chiqariladi. 
3. Qonun o’z yuridik kuchi jihatdan Farmondan ustun turadi. Farmon normativ-
huquqiy aktlar iyyerarxiyasida qonundan keyingi o’rinni egallaydi. Qonun bilan Farmonning 
qoidalari o’zaro zid kelib qolgan taqdirda, qonun ustuvorlik qiladi. 
Shu o’rinda qonunning ham, Farmonning ham tartibga solish predmeti borligini 
yodda tutish lozim. Konstitutsiyaga muvofiq Farmon bilan hal etiladigan masala bo’yicha 
qonun chiqarish mumkin emas va aksincha. Biroq barcha Farmonlar parlament - Oliy Majlis 
tasdig’idan o’tishi lozim. 
4. Qonun Konstitutsiyada belgilangan alohida qat’iy o’rnatilgan tartibda (odatda to’rt 
majburiy bosqichli jarayon oqibatida) qabul qilinadi. Farmonni qabul qilish esa, qonun 
ijodkorligi jarayonidagi singari maxsus bosqichlarni amalga oshirishni talab etmaydi. 
3)