O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
2-§. Hozirgi zamon hamda davlat va huquq nazariyasi fani 
So’zni fan taraqqiyotining har bir bosqichi hamisha uning predmetini qarab chiqish 
zaruratini taqozo yetishini ta’kidlashdan boshlaymiz. Qadim zamonlardan (eramizning I asri 
o’rtalaridan) bizgacha yetib kelgan «Buyuklik to’g’risida» deb ataluvchi asarda shunday 
jumlalar bor: «Har bir ilmiy qo’llanma oldiga ikki talab: 
birinchidan, 
tadqiqot predmetini 
aniqlab olish; 
ikkinchidan, 
ushbu predmetni o’zlashtirishga ko’maklashuvchi usul - 
vositalarni topish va ko’rsatib berish talabi qo’yiladi. Bu o’rinda ikkinchi talab o’z 
ahamiyatiga ko’ra muhimroq bo’lsada, tartibga ko’ra keyingi o’rinda turadi»
4
. 
Darhaqiqat, har qanday fan o’z predmetiga va uni egallash usuliga ega bo’lishi 
kerak. 
Har bir fan (Yoki o’quv fani)ning predmeti - u o’rganadigan masalalardan iborat 
bo’ladi. 
Ma’lumki, davlat va huquq nazariyasining predmeti davlat va huquqning kelib 
2
Vengerov A.B. Teoriya gosudarstva i prava. -M:. “Yurist”, 1995, 17-bеt. 
3
I.A.Karimmov. Bunyudkorlik yo’lidan. 4 tоm, Т., “O’zbekiston”, 1998, 181-182-bеtlar. 
4
O vozvi shennom. -М., 1966, 5-bet. 

---

8 
chiqishi, rivojlanishi va harakatda bo’lishining eng umumiy qonuniyatlaridan iborat. «... 
Davlat va huquq nazariyasi davlat va huquqning ayrim jihatlariga tegishli bo’lgan qandaydir 
alohida ijtimoiy qonuniyatlarni emas, balki aynan uyg’un birlikda olingan shu qonuniyatlar 
butun tazimini eng umumiy va mavhum ko’rinishda o’z doirasiga kiritadi, ya’ni o’rganadi. 
Shunday qilib, u barcha davlat-huquq hodisalari va jarayonlari uchun umumiy 
qonuniyatlarni o’rganadi, davlat va huquqni yahli t ijtimoiy institut sifatida qarab chiqadi»
5
. 
Davlat va huquq nazariyasi predmeti doirasiga faqat amaldagi davlat-huquq 
munosabatlari, jarayonlari, hodisalarining eng umumiy belgilarigina emas, balki 
odamlarning ular haqidagi tasavvurlari ham kiradi. Demak, davlat va huquq nazariyasi 
predmeti doirasiga ijtimoiy ongning huquq bilan bog’liq va uning vositasida o’rganiladigan 
qismi, ya’ni huquqiy ong ham kiradi. 
Davlat va huquq nazariyasi o’zining mustaqil predmet yo’nalishiga ega bo’lib, 
ijtimoiy, shuningdek, yuridik fanlar tizimida muayyan o’rin tutadi. Uning bu xususiyatini 
Prezident I.Karimov O’zbekiston Fanlar akademiyasining umumiy yig’ilishidagi nutqida 
shunday ta’kidladi: «...olimlarimiz, birinchi navbatda, ijtimoiy fan vakillari oldida turgan 
ulkan vazifalar haqida to’xtalib o’tmoqchiman. Mamlakatimiz mustaqilligini mustahkamlash, 
milliy davlatchilikni shakllantirish, huquqiy demokratik davlatni barpo yetish va fuqarolar 
jamiyatini qaror toptirishdek ulug’ orzu-umidlar bilan yashar ekanmiz, ijtimoiy fanlar 
sohasidagi ilmiy izlanishlar va ularning natijalariga alohida e’tibor bermaslik mumkin 
emas»
6
. 
Zero, bizning hayotimizda shunday ob’yektiv davlat-huquq qonuniyatlari hukm 
suradiki, ularni tushunmay turib, sohaviy Yoki maxsus yuridik fanlarni o’rganish xom 
xayoldir. 
Davlat va huquq nazariyasini turli xil ijtimoiy fanlar bilan taqqoslash ularning o’zaro 
mustahkam bog’liqligini va hatto bir-birlariga singib ketganligini ko’rsatadi. Davlat va 
huquq nazariyasining yuridik fanlar tizimidagi o’rni haqida so’z ketganda esa, mazkur da’vo 
Yanada haqqoniyroq yangraydi. 
Binobarin, davlat va huquq umumiy nazariyasi maxsus va tarmoq yuridik fanlariga 
nisbatan umumlashtiruvchi, dasturiy, yo’naltiruvchi hamda uslubiy ahamiyatga molik fan 
sifatida maydonga chiqadi.