O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

insoniyat tsivilizatsiyasi
ning
 
boshlang’ich nuqtasi bo’ldi»
21
. 
Tsivilizatsiya sharoitlarida jamiyatning bosh xususiyati 
ozodlik
bo’lib, u asta-sekin 
yuzaga keladigan serma’no, ziddiyatli, ham ijobiy, ham salbiy xislatlarga ega bo’lgan 
hodisadir. «Ozodlikning ijobiy tomoni, - deb ta’kidlaydi olim, - aql-idrok asosida 
rivojlanishning mislsiz imkoniyatlaridan iborat, - mohiyatan u oliy maqsadlar, orzu-umidlar, 
hayot zavqlarining paydo bo’lishi bilan bog’liq koinotdagi yangi davrni bildiradi». 
Salbiy tomoni - jamiyatning tobora kuchayib borayotgan tabiatdan uzilish xavfidir 
(bunda yaqin o’tmishda keng tarqalgan «biz tabiatdan in’om-ehson kutib o’tirolmaymiz, 
undan undirib olamiz», degan shiorni eslaylik). Bu esa, jiddiy falokatlarga, hatto 
insoniyatning ommaviy halokatiga olib kelishi mumkin. 
TSivilizatsiya sharoitlarida jamiyatni «boshqaruvchi», uning o’z-o’zini rivojlantiruvchi 
kuchlariga kelsak, ular -
hokimiyat, mulk, g’oyadir.
Hokimiyat 
- odamlarni bo’ysundirish va ular ustidan hukmronlik qilish 
munosabatlaridir. Biroq, uning bo’lishi ob’yektiv zaruriyatdir, shuning uchun ham ko’pincha 
ijobiy tusga ega bo’ladi. Chunki, jamiyatni barqarorlashtirish, uning tashkiliy 
uyushqoqlikligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shu munosabat bilan O’zbekiston Prezidenti 
Islom Karimov Oliy Majlis sessiyasida hokimiyat to’g’risida aytgan gaplarni eslaylik U: 
«Eski, qotib qolgan tizim bilan yangi tizim o’rtasidagi kurash keskin tus olgan hozirgi o’tish 
davrida ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ijroiya 
hokimiyati zarur. Buni hayotning o’zi har qadamda taqozo etmoqda»
22
, deb uqtiradi. 
Ayni paytda, hokimiyat salbiy xususiyatlarni ham o’zida mujassamlashtirishi 
mumkin. Zero, uning tabiatida o’z-o’zini o’stirib borish, qat’iy markazlasha borish va hatto 
zo’ravonliikka intilish mayllari bo’ladi. Sho’ro totalitar tuzumi boshqargan yillar buning 
yorqin dalili bo’lib xizmat qiladi. O’sha tuzum davrida hokimiyat faqat partiya-davlat 
rahbariyati manfaatlariga, Markaz manfaatlariga xizmat qilgandi. Buni «bir necha o’n yillar 
mobaynida iqtisodiyot Markazdan boshqariladigan yagona xalq xo’jaligi majmuining 
tarkibiy qismi» bo’lib kelgan O’zbekiston misolida yaqqol kuzatish mumkin. «Markaz qabul 
qiladigan qarorlarni O’zbekistonning manfaatlaridan yiroq edi. Xullas, chor imperiyasi 
davridagadek, respublika arzon xom ashyo va strategik mineral resurslar yetkazib 
beruvchi, tayyor mahsulot sotiladigan qulay bozorga aylanib qolaverdi, ya’ni respublika 
xom ashyo bazasi bo’lib keldi»
23
. 
Qariyb bir yarim asr davom etgan og’ir mustamlakachilik sharoitida O’zbekiston 
siyosiy, harbiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma’naviy qashshoqlik va qaramlikning barcha 
19
Каримов И.А.. Ўзбвкистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура 1-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1996, 77-bet. 
20
Энтропия - тизимнинг ички тартибсизлиги даражаси. 
21
Алексеев С.С. Теория права. - М.: Издателъство «Бек», 1995, 24-bet. 
22
Каримов И.А. Ватая саждагоҳ каби муқаддасдир. Т., ««O’zbekiston”», 1996, 11-bet. 
23
Каримов И.Л. «O’zbekiston”: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. I tom Т., ««O’zbekiston”», 1996, 282-
bet. 

---

24 
shakllarini o’z boshidan kechirdi. Mustamlakachi ma’murlari o’lkamizning sanoat ishlab 
chiqarishini rivojlantirishga ataylab yo’l bermadi, texnika va texnologiyaning, ilm-fan, 
madaniyat, ma’naviyat va ma’rifatning o’sishiga tish-tirnog’i bilan qarshilik ko’rsatdi, 
xalqimizning peshona teri, aql-idrok va tafakkuri bilan yyetishtirgan moddiy va ma’naviy 
boyliklarini zo’ravonlik yo’li talon-taroj qildi.
Islom Karimov O’zbekistonning davlat mustaqilligidan oldingi og’ir qismatini Oliy 
Majlisning o’n to’rtinchi sessiyasidagi ma’ruzasida zo’r achinish bilan ushbu so’zlar orqali 
bayon etdi: «Mamlakatimizdan katta miqdordagi yetishtirilgan paxta hosilining aksariyat 
hajmi - moddiy boylik suvtekinga tashib ketilar edi. Oltin, qimmatbaho va rangli metallar, 
strategik ahamiyatga ega materiallar, jahon bozorida o’ta xaridorgir bo’lgan boshqa 
qimmatbaho mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishdan keladigan foyda O’zbekiston 
xazinasiga tushmas edi. 
Bunday vaziyat respublikada o’tkir ijtimoiy, ekologik muammolar hal etilmayotgan, 
nufuzi jadal suratda o’sib borayotgan, aholi turmush darajasi jihatidan sobiq SSSRda eng 
oxirgi o’rinlardan birida turgan paytda ro’y berayotgini ayniqsa achinarli edi»
24
. 
Mulk
- narsalarga bo’lgan munosabat, narsalar ustidan hukmronlikdir. Biroq, mulk 
xususiy bo’lgandagina jamiyat uchun birinchi darajali ahamiyat kasb etadi. Afsuski, 
respublikamiz 75 yil mobaynida tanho davlat mulkchiligi sharoitida yashab keldi. Vaholanki, 
bu xalqimizning asriy an’analari va mentalitetiga mutlaqo zid edi. Prezidentimiz 
ta’kidlaginidek biz sharq odamlarimiz. Xususiy mulk, shaxsiy mulk odamlarda qiziqish, 
rag’bat uyg’otishini yaxshi bilamiz. Mulk egalari bo’lsa, mehnat unumdorligi yuz marta, 
ming marta oshadi. 
Biroq mulk ham hokimiyat singari salbiy xislatlardan xoli emas. Muayyan 
vaziyatlarda u odamlar ustidan hukmini o’tkazadi, kishilarni bir-birlaridan begonalashtiradi. 
Axloq, qonunlarning toptalishiga, jinoyatlarga olib keladi.