4 – mavzu bo‘yicha topshiriq savollari

4 – mavzu bo‘yicha topshiriq savollari:

1. 
   Axborotlashgan jamiyatning xususiyatlari.
   
2. 
   Davlat boshqaruvida axborot-komunikatsion texnologiyalarning qo‘llanilishi.
   
3. 
   Raqamli iqtisodiyot va uning afzalliklari.
   
4. 
   Axborot tahdidlari.
   
5. 
   Axborot xavfsizligi.
   

4 – mavzu bo‘yicha topshiriq javoblari:

1. Axborotlashgan jamiyat - ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish eng

avvalo, axborot tayyorlash, unga «ishlov berish», saqlash va jamiyat

a'zolariga yetkazish bilan bog'liq bo'ladigan ishlarga sharoit yaratuvchi

jamiyat. Axborotlashgan jamiyat muammolari bilan shug'ullangan

olimlardan D. Bell, A.Toffler, M. Kastelьs, U.Rostou, P.Draker,

J.Gelbreyt. F.Uebster va boshqalarning ishlarini alohida qayd etish

kerak. Ular «postindustrial jamiyat» va Axborotlashgan jamiyat

kontseptsiyalarini sinonim sifatida tadqiq etishgan. Axborotlashgan

jamiyat haqida olimlar turlicha fikr yuritadilar. Yapon olimlarining

hisoblashicha, Axborotlashgan jamiyatda kompьyuterlashtirish jarayoni

odamlarga ishonchli axborot manbaidan foydalanish, axborotlarni

tayyorlash va ijtimoiy sohalarda axborotni qayta ishlashni

avtomatlashtirishning yuqori darajasini ta'minlashga imkon beradi.

«Axborotlashgan jamiyat» atamasi dastlab Yaponiyada vujudga kelgan. Axborotlashgan jamiyatning eng birinchi xususiyati keng miqyosda

axborotlashtirish jarayonlarining olib borilishi, jamiyatning barcha

jabhalariga axborot komunikatsiya vositalarining kirib borishidir.

Axborotlashtirish - zamonaviy axborot-texnologik vositalar yordamida

ilmiy, ijtimoiy tuzilmalarni rivojlantirish, takomillashtirish va

keskin kuchaytirish jarayoni. Axborotlashtirish bu sifat jihatidan yangi

jamiyat (axborotlashgan jamiyatni) barpo etish maqsadidagi intellektual

gumanistik qayta qurishdir. Axborotlashtirishni aynan mana shunday

tushungan holda demokratiyaning rivojlanishi va umuman siyosiy hayotga

informatikaning ta'siri to'g'risida so'z yuritish mumkin. Hozirgi kunda

jamiyatni axborotlashtirish jarayoni ijtimoiy hayotning iqtisodiy,

siyosiy, ijtimoiy-madaniy va boshqa jihatlarini qamrab olmoqda. Shu

ma'noda axborotlashtirish ko'p qirrali jarayon bo'lib, unda texnologik,

ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatlar uyg'unlikda olib

boriladi. Bu jarayonda nafaqat ishlab chiqarish va texnologiyalar

sohasida, balki ijtimoiy, iqtisodiy hamda ma'naviy hayotda tub

o'zgarishlar sodir bo'ladi. Axborotlashtirish jarayonining moddiy negizi

ishlab chiqarish, boshqaruv, ilm-fan, ta'lim-tarbiya hamda ijtimoiy va

maishiy sohalarni kompьyuterlashtirish va robotlashtirishdan iborat.

2. Davlat boshqaruvi samaradorligi va hisobdorligini oshirish, uning fuqarolar bilan aloqalarini sorddalashtirishda axborot va kommunikatsiy texnologiyalaridan (AKT) foydalanish imkoniyati

oshdi. Hokimiyatda bunday vositalarning qo'llanishi “elektron hukumat”

deb nomlanib, bunday hukumatning yaratilishi bir qator ijobiy ishlarni

amalga oshirishni ko'rsatadi.

Biroq shuni unutmaslik kerakki, axborot texnologiyalarini joriy

qilishning o'zi davlat boshqaruvi samaradorligi oshganligini

anglatmaydi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalarini qo'llash davlat

boshqaruv organlari faoliyatining yaxshilanishiga xizmat qilmasligi ham

mumkin. Shuning uchun ham, davlat muassasalari rahbarlari

kompьyuterlar bilan ta'minlash, lokal hisoblash tarmoqlarini o'rnatish

va kompьyuterlarni internetga ulash qanday qilib xodimlar va butun

tashkilot ishining samaradorligini oshirishi mumkinligini oldindan

tasavvur qila olishlari lozim.

AKTni joriy etish davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish

jarayoniga xizmat qilishi uchun u davlat boshqaruvini isloh etishga

qaratilgan yanada kengroq o'zgarishlarning bir qismi bo'lishi zarur. Bu

o'zgarishlar davlat organlari faoliyatida shaffoflikni oshirish, qabul

qilingan qarorlar uchun javobgarlikni kuchaytirish, fuqarolarni qaror

qabul qilish jarayoniga kengroq jalb qilish chora-tadbirlarini o'z ichiga

oladi. Bularsiz, kompьyuter va boshqa texnika vositalarini sotib olish

hamda ishchilarni ulardan foydalanishga o'rgatish sarf-xarajatlari ular

ishida hech qanday sezilarli o'zgarishlarga olib kelmasligi mumkin.

3. Axborotlashgan

jamiyatning muhim xussusiyatlaridan biri iqtisodiyotning

raqamlashtirilishidir. Raqamli iqtisodiyot (Digital Economy) tushunchasi

birinchi marta 1995-yili AQShning Massachusets universiteti olimi

Nikolas Negroponte tomonidan ishlatilgan. Olim axborotkommunikatsiya texnologiyalarini intensiv rivojlanishi ortidan eski iqtisodiyotdan yangi iqtisodiyotga o'tishda, qanday o'zgarishlar ro'y berishi

mumkinligini aytib o'tgan.

Raqamli iqtisodiyotga quyidagicha ta'rif berish mumkin. Raqamli

iqtisodiyot - axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida xo'jalik

faoliyatini yuritish bo'lib, bunda ishlab chiqarish va xizmat

ko'rsatishdagi asosiy omil raqamlar ko'rinshidagi ma'lumotlar bo'lib,

katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash va shu qayta ishlash

natijasini analiz qilish yordamida har xil turdagi ishlab chiqarish,

xizmat ko'rsatish, texnologiyalar, qurilmalar, saqlash, mahsulotlarni

etkazib berishdir. Boshqacha qilib aytgancha, raqamli iqtisodiyot bu

onlayn xizmatlar ko'rsatish, elektron tulovlar amalga oshirish, internet

savdo, kraudfanding va boshqa turdagi sohalarni raqamli kompьyuter

texnologiyalarini rivojlanishi bilan bog'langan faoliyatdir. Bir so'z

bilan aytganda raqamli iqtisodiyot (Digital Economy) deganda, raqamli

kommunikatsiyalar, IT yordamida olib boriladigan iqtisodiyot

tushuniladi. Asosan raqamli iqtisodiyot rivojlanishining asosiy

elementi sifatida elektron tijorat, internet banking, elektron

to'lovlar, internet reklama, blokcheyn

texnologiyasi, kriptovalyutalar va

shu bilan birga, internet o'yinlari ko'riladi.

4. Axborotlashgan jamiyatda axborot olishning ochiqligi ko'plab

ijobiy tomonlari bo'lishi bilan birga axborot tahdidlari ham mavjud.

Biror bir davlatga nisbatan uning xalqaro obro'sini tushirish uchun OAV

lar orqali informatsion xurujlar uyushtirilishi. Bu aslida urushga

munosabatning o'zgarganligidan, qurolning yangi turi axborot

quroli kashf qilinganidan darak beradi. Axborot orqali inson ongiga

ma'lum bir g'oyalar singdiriladi. Bu qurol orqali kam xarajatlar bilan

milliy hukumatlarga fuqarolarni qarshi qo'yish, muxolifat kuchlarini

qo'llab quvvatlash, fuqarolar urushini keltirib chiqarish kabi “rangli

inqiloblarni” uyushtirish, milliy davlatlarning xalqaro obro'sini

tushirish orqali investitsiyalar oqimiga ta'sir ko'rsatish mumkin.Axborot tahdidlaring yana biri bu diniy missionerlik bo'lib, u

bir dinga e'tiqod qiladigan kishilar orasida boshqa dinni targ'ib

qilish, ularni yangi dinga o'tkazish faoliyati hisoblanadi. O'zbekistonda

94 foiz aholi islom diniga, 4 foiz aholi protestantlar, 2 foiz boshqa

dinlarga e'tiqod qiluvchilardir. Vijdon erkinligi va diniy

bag'rikenglik qonun yo'li bilan mustahkamlangan. Lekin bugungi kunda

o'zlarini xristian dini oqimlariga e'tiqod qiluvchilar deb hisoblovchi

taqiqlangan oqimlar vakillari missionerlik bilan shug'ullanmoqda.

So'nggi yillarda internetda terroristik tashkilotlar g'oyalarini

targ'ib tashviq qilishga qaratilgan veb-saytlarning soni bir necha

barobarga oshgan. Xususan, 10 yil avval bunday saytlar soni

20 ta bo'lsa, bugungi kunda dunyoda terroristlar foydalanilgan 7000

dan ortiq internet saytlari mavjud bo'lib, ularga xizmat

ko'rsatuvchi portallar soni ortib bormoqda. Terroristlar

internetdan quyidagi masadlarda foydalanadilar:

Targ'ibot va tashviqot maqsadida ma'lumot tarqatish;

- Yangi a'zolarni yollash (verbovka);

- A'zolik va xayriya badallarini yig'ish hamda ulardan foydalanish;

- Tarmoq va shahobchalar tashkil yetish;

- Terroristlarni o'qitish, ko'rsatmalar berish;

- Razvedka va ma'lumot qidirish;

- Yangi terroristik harakatlarni rejalashtirish va boshqarish.

5. Xavfsizlikni ta'minlash maqsadida terroristik saytlarni

bloklash, zararsizlantirib borish talab yetadi.

Terrorizmning turli ko'rinishlari orasida kiber terrorizm

tushunchasi bo'lib, biror mamlakatning iqtisodi, harbiy qudratini

zaiflashtirish uchun, kampьyuter viruslarini tarqatish orqali bank

tizimlarini, harbiy texnikalar, tibbiyot uskunalari kopmьyuter

dasturlarini buzish, ularga zarar yetkazish hisoblanadi. Hakkerlar

hujumlari sifatida namoyon bo'ladi. Bundan tashqari kibber

tovlamachilik, kibber o'g'rilik kabi tahdidlar axborotlashgan jamiyatda

xavfsizlik masalalarini dolzarblashtiradi.

Axborotlashgan jamiyatning xilma xil ijobiy, jamiyat a'zolari

uchun foydali jihatlari bilan birga ma'naviy, iqtisodiy sohalarda

tahdidlar ham bor ekan. Jamiyat barqaror rivojlanishi uchun axborot

xavfsizligini ta'minlash zaruriyati paydo bo'ladi.