O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Sanksiya 
- yuridik normaning tarkibiy unsuri bo’lib, u huquqiy norma buzilgan 
holda huquq buzgan shaxsga nisbatan qo’llaniladigan davlat majburlov chorasining turini 
belgilaydi. Sanksiya huquq normasining bir qismi bo’lib, unda dispozitsiyada ko’rsatilgan 
talablarni bajarmaganlik uchun berilishi mumkin bo’lgan jazoning yoki tavsiya etilgan 
harakatni sodir etganlik uchun rag’batlantirishning turi va o’lchovi ifodalangan bo’ladi. 
Shunday qilib, yuridik normaning tarkibiy qismlari quyidagilarni o’rnatadi: 
Gipoteza - dispozitsiyada ko’rsatilgan qoidaning kim va qachon bajarishi lozimligini 
va qaysi sharoitda bajarishi lozimligini ko’rsatadi; dispozitsiya esa - bajarilishi lozim bo’lgan 
qoidaning nimadan iboratligini ko’rsatadi; sanksiya esa - normani bajarmaslik oqibatlarini 
ko’rsatadi. 
Ta’kidlash lozimki, hamma norma ham 3 unsurli tuzilishga ega emas. Masalan, 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 95-moddasida faqat gipoteza va dispozitsiya 
ko’rsatilgan va bu hol deyarli barcha konstitutsiyaviy normalarga xosdir: 
«O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tarkibida uning normal faoliyatini tahdidga 
soladigan ixtiloflar yuz berganda yoxud u bir necha marta Konstitutsiyaga zid qarorlar 
qabul qilgan taqdirda, Prezidentning Konstitutsiyaviy sud bilan bamaslahat qabul qilgan 
qarori asosida (gipoteza) Oliy Majlis tarqatib yuborilishi mumkin. Oliy Majlis tarqatilgandan 
so’ng unga yangi saylov 3 oy mobaynida o’tkaziladi» (dispozitsiya). Yoki boshqa bir misol: 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 88-moddasi: «Oliy Majlis deputati daxlsizlik 
huquqidan foydalanadi (gipoteza). U Oliy Majlisning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, 
hibsga olinishi yoki sud tomonidan beriladigan ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin 
emas (dispozitsiya)». Yuqoridagilarga asoslangan holda aytish mumkinki, deyarli barcha 

---

158 
konstitutsiyaviy normalar asosan gipoteza va dispozitsiyadan iborat. 
Jinoiy va ma’muriy javobgarlikni ko’zda tutuvchi normalar esa - asosan dispozitsiya 
va sanksiyadan iborat bo’ladi. (Jinoyat va Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodekslarning 
maxsus qismi normalariga qarang). 
Shunday qilib, huquq normasining tarkibi - uning o’zaro mantiqiy bog’liqligi - ichki 
tuzilishi, «qurilishi»dir.