O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

ijtimoiy munosabat qatnashchilarining huquqiy e’tiqodi va 
yo’naltirilganligi. 
Huquqning ijtimoiy hayotdagi harakatlanishi shaxsning huquqiy 
e’tiqodi, o’y-fikrlarining yo’naltirilganligi bilan bog’liq. Zero, huquqning amal qilishi huquq 
sohiblarining nafaqat axborotlanganlik darajasi bilan, balki huquqiy norma talablariga rioya 
etish va uni bajarishga bo’lgan shaxsiy ichki qat’iyatning shakllanganlik darajasi bilan ham 
bog’liq. Yanada aniqroq ifoda etadigan bo’lsak, shaxs huquqiy maqsad, vazifa hamda 
ideallarni bajarish va egallashga qancha-lik yo’naltirilganligi nazarda tutilmokda; 
v) 
huquq amal qilishining ijtimoiy oqibatlari. 
Yuridik normalar amal qilishining 
oqibati - huquqiy talabni amalga oshirishning yakuniy natijasigana emas, balki huquq 
harakati keyingi bosqichlarining boshlang’ich nuqtasi ham-dir. Huquqning ijtimoiy harakati 
«qayta bog’lanish» mexanizmi (huquqiy ong, yuridik va sud amaliyoti, davriy huquq 
ijodkorligi) orqali huquqiy tartibga solish jarayoniga, uni yo’naltirishga va tuzatishga ta’sir 
ko’rsatadi; 
g) 
ijtimoiy muhit. 
Huquqning, shuningdek butun yuridik vositalar tizimining 
harakatlanishi muayyan ijtimoiy muhitda ro’y beradi. Bunda jamiyat, davlat, siyosiy 
partiyalar va jamoat birlashmalari hamda fuqarolar to-monida huquqqa, qonuniylikka 
munosabat namoyon bo’ladi. Mazkur muhitda mavjud muayyan shart-sharoit, huquqiy 
madaniyat, huquqiy ong va tartibiy holati maydonga chiqadi. Huquq harakatlanadigan 
ijtimoiy muhitning muhim jihatlaridan biri jamiyatdagi qonuniylik va huquqiy tartibot 
rejimini qamrab oluvchi umumiy holat - «huquqiy iklim»dir. 
Taxlil etilayotgan mexanizmda huquqning harakatlanishiga turli ijtimoiy omillar ta’sir 
ko’rsatadi. 
Ijtimoiy omillar huquqiy tartibga solish ehtiyojlarini aniqlashga, huquqiy munosabat 
ishtirokchilarining xulq-atvoriga, yuridik norma qo’llanayotgan masalaning maz-muniga u 
yoki bu shaklda ta’sir o’tkazuvchi ijtimoiy hayot hodisalaridir. Ijtimoiy omillar iqtisodiy, 
siyosiy, huquqiy, madaniy taraqqiyotning ob’yektiv qonuniyatlarini o’zida namoyon etadi. 
Ijtimoiy omillarni quyidagacha turkumlash mumkin: iqtisodiy, demografik, ekologik, 
jo’grofiy, siyosiy-huquqiy, g’oyaviy-ruhiy, ijtimoiy-madaniy, milliy, baynalmilal, ilmiy, 
tashkiliy-texnikaviy va boshqa omillar. 
Huquqiy tartibga solish jarayonining ruhiy mexanizmi nihoyatda muhim ahamiyat 
kasb etadi. Shaxsning irodasi, akliy salohiyati (intellekti), motivi, maqsadi, e’tiqodi kabi 
fazilatlari huquq harakatlanishining ruhiy mexanizmi zamirida yotadi. Qonun chiqaruvchi 
idora ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda insonlarning ruhiy xulq-atvori xususiyatlarini 
inobatga oladi. Chunki huquqiy tartibga solish - bu ongga, irodaga, ehtirosga, murakkab 
motivli xulq-atvorga ega bo’lgan insonlarni boshqarishdir. Huquq vositasida inson xulq-
atvorining motivlari («ichki istak-intilish») shakllantiriladi. Yuridik normada o’rnatilayotgan 
taqiq, man etish yoki ijozat berish, rag’batlantirish usullari bilan, avvalo, inson ruhiyatiga 
ta’sir etiladi. Shu tariqa inson ruhiyatining tashqi ifodasi bo’lmish yurish-turishi, xulq-
atvorining o’zgarishiga erishiladi. 
Ijobiy xatti-harakatlarni sodir etishga sabab bo’luvchi faol xulq-atvorni 
ragbatlantiruvchi