O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat-protsessual huquqi darslik

Jinoyat protsessida voyaga yetmagan shaxs – jinoyat sodir etish vaqtida oʻn sakkiz yoshga toʻlmagan shaxs.

JPKga muvofiq voyaga yetmaganlarning jinoyatlariga doir ishlarni yuritish quyidagi xususiyatlarga ega:

1) voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlar boʻyicha isbotlanishi lozim boʻlgan holatlarning oʻziga xosligi. Bunday turdagi ishlarni yuritishda dastlabki tergov harakatlari va sud muhokamasi davrida voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlar boʻyicha umumiy tartibda ish yuritishda isbotlanishi lozim boʻlgan holatlardan tashqari quyidagilar isbotlanishi lozim: voyaga yetmagan ayblanuvchining aniq yoshi (tugʻilgan yili, oyi, kuni); voyaga yetmaganning shaxsiga xos xususiyatlar va uning salomatlik holati; uning turmush va tarbiyalanish sharoitlari; katta yoshli dalolatchilar va boshqa ishtirokchilarning bor yoki yoʻqligi. Ushbu holatlarning belgilanishi Pekin qoidalari talablariga javob berib, voyaga yetmaganlarning jinoyat sodir qilishining aniq sabablarini topish, unga nisbatan yosh va aqliy xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’sir choralarini qoʻllash imkonini beradi.
2) voyaga yetmaganlarning jinoyatlariga oid ishlarni yuritishda qonuniy vakillar va himoyachining ishtirokining shartligi. Himoyachi voyaga yetmaganga nisbatan huquqiy yordam koʻrsatsa, qonuniy vakillar esa psixologik va ruhiy yordam koʻrsatishadi.
3) voyaga yetmagan ayblanuvchi (gumon qilinuvchi)ni soʻroq qilishning oʻziga xosligi. Voyaga yetmagan gumon qilinuvchi va ayblanuvchi himoyachi ishtirokida soʻroq qilinadi. Soʻroq qilish chogʻida tergovchining ruxsati bilan voyaga yetmaganning qonuniy vakili ishtirok etishi mumkin. Voyaga yetmagan ayblanuvchini soʻroq qilishda tergovchi yoki prokurorning ixtiyoriga koʻra pedagog yoki psixolog ishtirok etishi mumkin. U tergovchining ruxsati bilan ayblanuvchiga savollar berishga, soʻroq tugaganidan soʻng esa soʻroq bayonnomasi bilan tanishib, bayonnomadagi yozuvlarning toʻgʻriligi va mukammalligi haqida oʻz fikrlarini yozma ravishda berishga haqlidir.
4) voyaga yetmaganlarga nisbatan voyaga yetmagan ayblanuvchiga nisbatan ehtiyot choralarini qoʻllashning oʻziga xosligi. JPKning 236-moddasida nazarda tutilgan asoslar boʻlgan taqdirdavoyaga yetmagan ayblanuvchiga JPKning 237-moddasida nazarda tutilgan ehtiyot choralaridan birini qoʻllash mumkin. Voyaga yetmagan shaxs ota-onasi, homiy, vasiylarning qaroviga yoki, basharti, u bolalar muassasasida tarbiyalanayotgan boʻlsa, shu muassasa rahbarlarining qaroviga ham berilishi mumkin. JPKning 556-moddasida voyaga yetmagan shaxsni qarovga topshirish tartibi, 557-moddada voyaga yetmagan shaxsni bolalar muassasasiga joylashtirish tartibi, 558-moddada voyaga yetmagan ayblanuvchini qamoqqa olish tarzidagi ehtiyot chorasini qoʻllash tartibi belgilangan.