O‘zbekiston respublikasi 0L1y va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.77-гяят.
Boshqa grafik obyektlardek (matnli oyna, to'g'ri to'rtburchak) diagrammalarni siljitish, oUchamlari va proporsiyalarini o'z- ganirish, chegaralarini surish va bir qator boshqa o'zgarishlar kiritish mumkin.
Tatbiq etilgan diagrammalarga biror o'zgartirish kiritish uchun, uni „sichqoncha“ chap tugmasi bilan ikki maria bosish kerak. Shundan so‘ng diagramma faollashadi va Excel diagramma bilan ishlash kerak bo'ladigan buyruqlarni chiqaradi. Tatbiq etilgan diagrammalarning ustunligi shundaki, siz uni, uni yasash uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar yoniga joylash- tirishingiz mumkin.
Alohida „Лист“ da joylashgan diagramma „Лист“ ni to‘lig‘icha egallaydi. Agar siz diagrammaning o'zini alohida sahifada chop etmoqchi bo‘lsangiz, uni alohida „Лист“ ga joylashtirgan ma'qul. Agar siz ko‘p diagrammalar yasamoqchi bo'lsangiz, u holda ularning har birini alohida „Лист“ larda joylashtirgan ma’qul. Bu holda diagrammalar bir-biriga kirishib ketmaydi. Bundan tashqari, „Лист“ yorliqlariga diagramma nomlarini bersangiz, ularni qidirish ham osonlashadi.


215




Alohida „Лист“ da yangi diagramma qurish uchun ma’lu­motlarni belgilang va FH tugmasini bosing. Natijada yangi diagramma „Лист“ i kiritiladi va unda Excelda o'matilgan tur bo‘yicha diagramma yasaladi. Diagramma ajratilgan ma’lumotlar bo'yicha diagramma masterisiz yasaladi.
Diagramma masterini ishlatishdan oldin diagramma yasash uchun kerak bo'ladigan ma’lumotlarni belgilang. Umuman, bunga qat’iy ehtiyoj bo‘lmasa-da, bu ishni osonlashtiradi. Agar siz Мастер диаграмм ni chaqirishdan oldin ma’lumotlarni belgilamagan bo‘lsangiz, ularni мастер диаграмм ning ikkinchi muloqot oynasida biror usulda ko‘rsatasiz. Ma’lumotlarni belgilash jarayonida, belgilanadigan maydonga ma’lumotga tegishli bo'lgan satr va ustun nomiarini ham kiriting.
Diagramma uchun kerak bo'ladigan ma’lumotlar bitta maydonda bo'lishi shart emas. Lllar alohida maydonlarda ham bo'lishi mumkin. Yonma-yon joylashmagan maydonlarnj Ctrl tugmasini bosib turgan holda belgilang. Bu holda Excel diagram­ma uchun faqat belgilangan kataklardagi ma'lumotlardan foy- dalanadi.
Diagramma yasalgandan so'ng, xohlagan paytingizda siz uning ko'rinishini o'zgarti rishi ngiz mumkin. Buning uchun u faollashgan bo'lishi shart. Tatbiq etilgan diagrammani faol- lashtirish uchun uni „sichqoncha“ning chap tugmasi bilan bosing. Diagramma „Лист“ш1 faollashtirish uchun esa „Лист“ yorlig'ini bosing.
Agar jadvalga yangi ustun yoki satr qo'shilsa, uni dia- grammada tasvirlash uchun shu ustunni yoki satmi nomi bilan birga belgilang. Ctrl tugmasini ushlab turgan holda bu maydonni „sichqoncha“ning chap tugmasini bosib, diagramma ustiga tortib keiing. Natijada bu maydonga mos chiziqlar diagram- mada paydo bo'ladi.
Doiraviy yoki aylana ko'rinishidagi diagrammalami yasashda jadvalning barcha satr yoki ustunlarini belgilab bo'lmaydi. Bu holatda kerakli bitta ustup yoki bitta yo'l elementlari belgilanadi. 4.78-rasmdagi doiraviy diagrammani qurish uchun 4.72- rasmdagi jadvalning birinchi (ustun nomlari) va ikkinchi yo'llari belgilangan. 4.79- va 4.80Trasmlarda, mos ravishda, yaproq va piramida ko'rinishidagi diagrammalar keltirilgan.


216

Plramida X 4.80-rasm. Ixtiyoriy funksiyaning grafigini chizish. Faraz qilaylik, y=f(x) funksiyaning [a; b] oraliqdagi grafigini chizish talab etilsin. Buning uchun oraliqni teng n ta bo‘lakka bo’lamiz. Har bir bo‘lakning uzunligi h=(b—a)/n bo’ladi. Ular uchun funksiya­ning qiymatlar jadvalini hosil qilamiz (4.3-jadvaI). jadval X	^х<Г^и	x =x0+h	x^xyrh		^xn^=xn-,^+h
У	Уо	yi	yi	...	y.

Funksiya y~x² parabola bo Isin. Bu ishlar Excel da quyidagicha bajariladi (4.81-rasm).





4.81-rasm.


Rasmda a ning qiymati uchun Bl katak, b ning qiymati uchun DI katak, n ning qiymati uchun Fl katak va h ning qiymati uchun Hl kataklar olingan. Bularga asosan, Hl katakdagi formula =(D1—B1)/F1 ko’rinishda bo’ladi. X ning qiymatlari A ustunning 3-satridan boshlangan va x₀~a bo‘lgani uchun A3 katakdagi formula =B1 ko’rinishda, x.=x_fl+A uchun A4 katakdagi formula =A3+$H$1 ko’rinishda bo'ladi. Qolgan X


217




larni hosil qilishda A4 katakdagi formuladan marker yordamida keyingi kataklarga nusxa olinadi (л necha bo'lsa, shuncha sudrash kerak). Funksiyaning qiymatlarini hosil qilishda, funksiyaning ko‘rinishi B3 katakka yoziladi (misolda =АЗ^Л2). Qolgan kataklar uchun xuddi oldingidek, markerdan sudrab nusxa olinadi. Shunday qilib, 3-jadvaldagi funksiyaning qiymatlar jadvali hosil qilinadi.
Boshqa oraliq va л uchun mos kataklardagi qiymatlarni o'zgartirish kifoya. Argumentning qiymatlari uchun marker yordamida sudrashni qaytadan A4 katakdan boshlash kerak. Boshqa funksiyalar uchun esa B3 katakda mos funksiyaning ko'rinishi yoziladi va shu katakdan marker yordamida keyingi kataklarga nusxa olinadi. Endi funksiyaning grafigini chizish uchun B2:B13 maydonni belgilaymiz (boshqa n lar uchun bu maydon uzun yoki qisqaroq ham bo'lishi mumkin). Мастер диаграмм dan diagrammaning grafik turi va birinchi namunasini tanlaymiz. Xuddi oldingidek, barcha muloqot oynalaridan o‘tib,

81. 
    rasmdagi grafikni hosil qilamiz.
    

Bu grafikda Ko'qi chap chegarada joylashgan Agar bu sizni qanoatlantirsa, shunday qoldirish mumkin, aks holda, bu o‘qni markazdan ham 0‘tkazish mumkin. Buning uchun: A'o'qi ustida ,,sichqoncha“ning o‘ng tugmasini bir marta bosing. Hosil bolgan kontekst menyudan Формат оси buyrug‘ini tanlang. Natyada ochilgan muloqot oynasining Шкала bo'limida qiymatlarni

81. 
    rasmdagidek tanlang (6 sonining olinishiga sabab У o‘qi X ning 6-qiymatida kesishadi, ya'ni x=0 da).
    

OK tugmasini bosing, natijada grafik 4.83-ramdagi ko‘ri- nishga keladi.


ЦАслла па оси X (кгтегорнЯ)
Пересечение с осью У (мечений)
е катетер* нмр: |б I
Чело категорий
между подгкв* де ланей: 11
Ч«ло категорий
межа у да лене*¹¹ р

• 
  пересечен« с осью У (знечен*) между *(тегс(ммм
  
• 
  обратней порядок категорий
  

О пересечен« с осью V (значений) в каксичельной катетер»*