O’zbekiston respublika oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Ijtimoiy-bozor  xo’jaligi  modeli  (Germaniya)  –  ushbu  model  raqobatga  asoslangan  bozor 
mehanizmi  rivojlangan  ijtimoiy  infratuzilmaga  ega  ijtimoiy  bozor  xo’jaligini  o’zida  aks  ettiradi. 
Bu  model  tartibga  solinmaydigan  kapitalizm  sharoitida  jamiyatdagi  ijtimoiy  himoyaga  muhtoj 
qatlamlarini  (kam  ta’minlanganlar,  ishsizlar,  yoshlar,  kichik  va  o’rta  firmalar)  muntazam  qo’llab-
quvvatlashni  ko’zda  tutadi.  Davlat  yetarli  daromad  darajasini  mustaqil  ta’minlay  olmaydigan 
ijtimoiy  toifalarning  iqtisodiy  farovonligini  taьminlashda  keng   
qamrovli  majburiyatlarni  o’z  zimmasiga  oladi.     
SHved    modeli-  ushbu  modelda  ijtimoiy  konsensusga  erishish      maqsadida  daromadlarni 
keng  ko’lamda  qayta  taqsimlash  asosida  ijtimoiy  kafolatlarni  taьminlashga  erishiladi.  Bu 
maqsadga 
erishishda 
umumjamiyat 
manfaatlari 
va 
xususiy 
sektor 
manfaatlarini 
muvofiqlashtirishga  yordam  beradigan  kasaba  uyushmalari  va  turli  xil  ―erkin  uyushmalar‖ 
muhim  o’rin  tutadi.  Bu  jarayon  tadbirkorlar  va  kasaba  uyushmalarining  kelishuvlari  hamda 
siyosiy  kuchlarning  muzokaralari  vositasida  amalga  oshiriladi.  Bundan  tashqari,  ushbu  model 
iqtisodiy  qarorlarning  turli  guruhlar  qarama-qarshiligi  va  maqsadlarini  davlatning  faol  ishtirokida 
muvofiqlashtirilishi  orqali  amalga  oshirilishi  tufayli  ―korporativ  model‖  ham  deb nomlanadi. 
Yapon  modeli  –  iqtisodiy  rivojlanishning  yapon  modelini  shved  modelining  yana  bir 
ko’rinishi  sifatida  keltirish  mumkin.  Yapon  modeli  tartibga  solinuvchi  ―korporativ  kapitalizm‖ 
modeli  hisoblanadi.  Bunda  xususiy  kapitalni  jamg’arish  imkoniyatlari  davlatning  iqtisodiy 
rivojlanishini  dasturlash,  tarkibiy,  investitsiya,  tashqi  iqtisodiy  va  ijtimoiy  siyosat  sohalaridagi 
faol  roli  bilan  uyg’unlashib  ketadi.  Tadbirkorlik  sektorida  davlatning  ulushi  yuqori  bo’lmaydi.  
Davlat  asosiy  eьtiborni  uzluksiz  kasbiy  tayyorgarlik  orqali  ishchi  kuchining  malakasini 
oshirishga  qaratadi.   
Rivojlangan 
mamlakatlarning 
rivojlanishida 
globallashuv 
jarayoni 
yetakchi  tendentsiya 
hisoblanadi.  Ushbu  mamlakatlarning  eksport  kvotasi,  kapital  qo’yilmalar  tarkibida  to’g’ridan-
to’g’ri  investitsiyalar  ulushi,  ishchilar  tarkibida  horijlik  ishchilar  ulushi,  intellektual  mulk 
savdosining  hajmi  ortib  bormoqda.  AQSH  va  Yaponiya  eksportining  geografik  tarkibida 

---

 
183 
rivojlangan  mamlakatlarning  ulushi  taxminin  50  %  ni  tashkil  eadi.  Keyingi  yillarda  ushbu 
mamlakatlar 
tashqi 
iqtisodiy 
geografiyasida 
rivojlanayotgan 
va 
o’tish 
iqtisodiyoti 
mamlakatlarining  ulushi  ortib  bormoqda.  Globallashuv  natijasida  rivojlangan  mamlakatlarning 
o’zaro  bir-biri  bilan  iqtisodiy  bog’liqligidan  tashqari,  boshqa  mamlakatlarga  ham  ortib 
bormoqda. 
 
Rivojlangan 
mamlaktlarning 
iqtisodiy 
rivojlanishida 
yana 
bir 
muhim 
tendentsiya 
integratsiya  hisoblanadi.  Jahonning  yetakchi  davlatlari  o’rtasida  iqtisodiy  munosabatlar  faol, 
integratsion  guruhlar  va ularning  a’zolari  o’rtasida  yanada  jadal  sur’atlarda  rivojlanmoqda.   
   Rivojlangan 
mamlakatlarning 
iqtisodiy 
rivojlanishidagi 
muhim 
jihatlaridan 
biri 
iqtisodiyotga 
davlat 
aralashuvining 
kamayishi, 
iqtisodiyotning