O`zbekiston Respubikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta'lim vazirligi

 

Tabiata ekskursiya utkazish. 

 

Tabiatta ekskursiya umumiy metodik nieomga amal kilgan xolda utkaeiladi. 

Tabiatga  ekskursiyalar  tashkil  kilish  avval  ekskursiya  utkaeish  joyini  aniklashdan 

boshlanadi. Bunday joylar urmon, botkoklik, dala, chul, utlok, suv xaveasi kabilar 

bulishi mumkin. 

 Tabiatga  ekskursiyalar  vaktida  ulug  yoeuvchilarni  tabiat  guealliklari 

xakidagi fikrlari xakida kiskacha suxbat utkaeish xam mumkin.  

Tabiatta  ekskursiyalar  vaktida  boriladigan  joydagi  barcha  obektlarni 

ukuvchilarga doimo karakatda uegarishda ekanligini uxtirish kerak.  

Ekskursiyani  odatda  ukituvchi  atrof  lapshafiydan  kurgazma  kurol  sifatida 

foydalangan  kolda  temaga  oid  xikoya  yoki  suxbat  kilish  bilan  boshlaydi. 

Eksursiyaning  eng  asosiy  momenti  ukuvchilarni  mustakil  kuzatishlarini  boshlab 

utkazayottan vaktiga tugri keladi. Ukituvchi xar bir ukuvchilar grupnasini bakarish 

---

uchun  tonshirishlar  boradi.  Topshiriklar  barcha  gruppalar  uchun  umumiy  bulishi 

yoki aloxida berilishi mumkin.  

Botanika fanidan VI sinflardan dastlabki utkaziladigan ekskursiyalar vaktida 

ukuvchilar ancha sodda va umumiy  ishlarni bajaradilar.  

Chunonchi ular turli joylarda usayottan usimliklardan namunalar tuplaydilar 

yoki  bir  kil  usimliklardan  namunalar  yigadilar,  turli  xidga  ega  bulgan  usimliklar 

tuplaydilar va xokozolar.  

Ekskursiyalar  mobaynida  ukituvchi  uchra  yottan  barcha  usimliklar  xakida 

ukuvchilarga  gapirib  beravermasligi  kerak.  Shu  joyga  xarakterli  bulgan  usimlik 

xakida ma'lumot berish kerakki toki ukuvchilar bu usimliklarni esidan uzok vaktlar 

chikarmasinlar.  

Usimliklar bilan tanishish vaktida uni  yashash muxiti bilan kushib urganish 

eng  muxim  vazifalardan  biridir.  Shuning  uchun  biror  usimlik  urganilar  ekan  uni 

boshka  organlari  bilan  urganilishi,  usimlikni  tuprok  bilan  alokasi  kushib  olib 

borilishi kerak. Ayniksa ayni usimlikni urab turgan muxitni kursatish, shu usimlikii 

tarkaliina moslanganlik belgilarini kursatish ukuvchilarda katga kizikish tugdiradi 

Zoologiyaga oid ekskursiyalarda xam kayvon uni urab turgan sharoit va shu 

yashash  muxitiga  xayvonni  moslanish  belgilarini  ukuvchilarga  kursatib  berish 

ayniksa  muximdir.  Eskursiyalar  vaxida  ukuvchilarni  bajaradigan  amaliy  ishlarida 

ularni  kuprok  ulchash,  aniklash,  rasmini  chizish  va  namunalar  yigishga  kuprok, 

urgatib borish kerak.  

Ekskursiyalar  vaxtida  beriladigan  topshiriklar  xam  ukuvchilarni  sinchiklab 

kuzatiina,  berilgan  tonshirisha  kiska  konkret  misollar  topiina  urgatishi  kerak. 

kuyida  shunday  topshiri  klardan  namuna  keltiramiz.  Turli  muxit  sharoitlarini 

usimlik (ning) ni usishiga ta'siri. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Usimlik 

razmeri 

Soyadagi 

Yorug 

joydagi 

Kuruk  

joydagi 

Xul 

joydagi 

 

 

 

Poya 

balandligi  

(sm) 

 

 

 

 

 

 

Barg 

uzunligi  

 

 

 

 

---

(sm)  

 

 

 

Eskursiyalar vaktida gurli gruppadagi ukuvchilar xar xil ish bajarishlari 

mumkii. Masalan bir gruppa tuprok tuzilishi ikkiichi gruppa shu joy xarakterli 

bulgan usimliklarni  uchi kup usimliklarii xillariii kurishlarini. Turgiichi gruppa 

muxit sharoitida usimliklarni moslanuvchanligini urganish mumkii. Zoologiya 

ekskursiyalarda xam bir gruppa suv usgida xayvonlarni tersa ikkiichi gruppa suv 

usimliklaridagi xayvonlarni uchinchi gruppa suv ostidagi xayvonlarni yigadi.  

Mustakil  ishlar  bajarilayotgan  vaktida  ukituvchi  ukuvchilani  gruppalarga 

ishlayotgan  joylarni  aylanadi.  Ishii  xanday  ketayotganligi  bilan  ganishadi  gruppa 

boshliklarini ish yuzasidan xisobotlarini  

tinglaydi  va  kerakli  kurgaemalar  beradi.  Ekskursiya  rejasidagi  ishlar  bajarilgach 

ukuvchilar  sinfi  xonasida  ekskursiya  materiallarini  gerbariy  kollektsiyalarni 

targibga  kelgirish,  jixozlarni  ukituvchiga  topshirishlari  kerak.  Shundan  sung 

ekskursiya  yakunlari  kakida  suzxbat  ugkazilib,  ukuvchilarning  ekskursiyadagi 

faoliyatlari baxolanadi.