|
T\R
|
Vaznlar(mz)
|
Vaznlar(mn)
|
Misollar
|
Misollar
|
Ma’nosi
|
1
|
فاعل
|
فاعلة
|
حامض
|
حامضة
|
nordon
|
2
|
َف ِعيل
|
َف ِعيلة
|
كبير
|
كبيرة
|
katta
|
3
|
فُ ْع ˚ل
|
فُ ْعلَة
|
ُص ْل ˚ب
|
ُص ْل َبة˚
|
qattiq
|
4
|
فَ ِع ˚ل
|
فَ ِعلة˚
|
َخ ِش ˚ن
|
َخ ِشنة˚
|
dag'al
|
5
|
فَ ْع ˚ل
|
َف ْعلة˚
|
َص ْع ˚ب
|
َص ْعبة˚
|
qiyin
|
6
|
فَعَ ˚ل
|
َفعَلة˚
|
َح َس ˚ن
|
َح َسنة˚
|
yaxshi
|
7
|
َف ْي ِع ˚ل
|
فَ ْي ِعلة˚
|
لَ ِي’ ˚ن
|
لَي’ِنة˚
|
yumshoq
|
8
|
َفعُو ˚ل
|
فَعُو ˚ل
|
َرؤو ˚ف
|
َرؤو ˚ف
|
rahmdil
|
9
|
أ ْفعَ ُل
|
فَ ْعالء
|
أ ْبيَ ُض
|
َب ْي َضاء
|
oq
|
10
|
فَ ْعالن
|
فَ ْعالن
|
َع ْطشا ُن
|
َع ْطشي
|
tashna
|
Ammo arab tilidagi sifat bilan o‘zbek tilidagi sifatning grammatik xususiyatlari bur biridan tubda farq qiladi.Arab tilida yuqorida zikri kelgan sifat vaznlariga shu vazndagi barcha so`zlarga tegishli bo`ladi deya olmaymiz. Chunki arab tili xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ishtiqoq qilingan kalimalarning
ba'zilari sifatning vazifalarii bilan bir xil bo`lishi mumkin. Sifatning o‘zbek tilida bir nechtalab ma'noviy guruhlarga bo`linib ketgani singari arab tilida ham turlarga bo`linadi.
)صفة المشبهة( MUSHABBAHA SIFATI
Bajaruvchi o`z harakati va irodasi bilan bajaradigan fe'llardan ismi foil yasaladi. Masalan: men o`qituvchiman va o`z ish -harakatim bilan dars beryapman.bu yerda o`zimning irodam bilan, xohishim bilan dars beryapman. Men dars beruvchi bo`lsam ismi foil bo`laman. Mana shunday fe'llardan ismi foil yasaladi. Ish- harakatning vujudga kelishida manba bo`lgan narsa uni o`z qasdi bilan paydo qilmasa, balki ish-harakat unda paydo bo`ladigan va unda davom qiladigan bir holatdan iborat bo`lsa, bunda fe'ldan ismi foil yasash mumkin
emas.Masalan chanqadi fe'ldan: "chanqadi" ma-nosidagi ( ) عطشfe'lidan, yoki
"xursand bo`ladi" ma'nosidagi (فرح)fe'lidan (عاطش)(فارح) fe'lidan ismi foil yasalmaydi. Bu fe'llarning mazmunida esa, kimdir xursand qilgandan keyin xursand bo`lasiz, yugurganingizdan keyin chanqaysiz yoki shunga o`xshash sizning ixtiyoringizda bo`lmagan holatni ifodalaydigan fe'llar ismi foil bo`lmaydi. Bu kabi bir holat yoki tabiiy sifatlarga dalolat qiluvchi fe'llardan sifati mushabbaha yasaladi.Sifati mushabbaha umumiy bir vaznda kelgan emas, shuning uchun har bir fe'lning fe'lning sifati mushabbahasi shu fe'l masdari bilan birga alohida lug'at kabi yodda saqlanadi.
هو فَ ِر ˚ح.
|
َف َر َحا
|
َي ْف َر ˚ح
|
فَ ِر َح
|
فهو َح ِزي ˚ن
|
حز َنا
|
َي ْح َز ˚ن
|
َح ِز َن
|
فهو َح َس ˚ن
|
|
يحسن
|
َح ˚س َن
|
Lozim fe'llarning ayrimlarida ismi foil o`rniga sifati mushabbaha olinadi. Aslida ismi foil ma'no jihatidan sifati mushabbahaga o`xshaydi. Lekin ikkalasining farqi bor. Ismi foil ma'nsidan tushunilgan sifat tez-tez yangilanib paydo bo`lib, yo`q bo`lib turadigan sifatdir.
Masalan:
|
o‘tiruvchi kishi
|
َر ˚ج ˚ل قاعد
|
Bunda kishining o`tish sifati doimiy emas balki, o`zgaruvchi sifatdir.
Sifati mushabbahaning sifati esa sobit, doimiy o`zgarmaydigan sifatdir. Buni boshqa bir ta'lifda quyidagicha ta'riflaydi. Ish harakat baruvchining ish-harakatiga daxldor bo`lmasa sifati mushabbaha yasaladi.Masalan, katta , kichkina , kasal kabi sifatlarda kishining o`zida ixtiyor bo`lmaydi. Bunday so`zlar Arab tilida sifati mushabbaha deyiladi.
Masalan:
|
uzun bo`yli kishi
|
رج ˚ل طوي ˚ل
|
Kishining uzunlik sifati kishida sobit yuradi. Bu sifat tez-tez yangilanib paydo bo‘lib, yo‘q bo‘lib turadigan sifat emas.
SIFATI MUSHABBAHANING MASHHUR VAZNLARI
1.
|
(mn)فَ ِعلَة˚
|
فَ ِع ˚ل
|
|
xushchaqchaq
|
فَ ِكه˚
|
|
xushbo‘y
|
َع ِط ˚ر
|
|
charchagan
|
تَ ِع ˚ب
|
|
xafa
|
تَ ِر ˚ح
|
|
xushyor
|
َح ِذر
|
Ko‘proq bu vazndagi sifatlar sulosiy mujarradning 4- va 5-boblaridan olinadi.
|
2.
|
(mn) َف ِعيلة˚
|
فَ ِعي ˚ل
|
|
buyuk
|
عظيم
|
|
eski
|
قديم
|
|
kasal
|
سقيم
|
|
kasal
|
مريض
|
|
katta
|
كبير
|
|
baxil
|
بخيل
|
Odatda bu vazndagi sifatlar sulosiy mujarradning 4- va 5-boblaridan olinadi.
|
3.
|
(mn) فَ ْعالنة\˚فَ ْعلى
|
فَ ْعال ˚ن
|
|
mast
|
سمرا ˚ن
|
|
shod
|
جزال ˚ن
|
|
to‘q
|
شبعا ˚ن
|
|
terlagan
|
خيرا ˚ن
|
|
hayron
|
عرقا ˚ن
|
4.
|
ل˚ ْع ˚ف(ko‘plik)
|
(mn)ف ْعالء
|
اَ ْفع ˚ل
|
|
kar
|
|
أ َص م
|
|
qora
|
|
أسو ˚د
|
|
soqov
|
|
أ ْبك ˚م
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4
Muannasi , jam'i, aybli sifatlarga va ranglarga dalolat qiluvchi fe'llardan olinadi:
ko`r- احم ˚رqizil- عمى
أ - - -
Jam'lari: ر˚ ْم ح
ض، ص ٌّم ، ˚ع ْمي،
ب˚ ْك ˚م، بي
5. فاعل
فاعل vazni ismi foilning vazni bo`lgani bilan ismi foil emas sifati mushabbaha
bo`ladi. Muannasi ˚فاعلة pok- ر˚ طاه yumshoq- م˚ ناع oriq- ر˚ ضام
murda-ت
ي’ِ م yaxshi-ب
قtor- ط ِ’ي
ِ’ي ض
6. فَ ْي ِعل
Do'stlaringiz bilan baham: |
