O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Miyada uchta bo'lim ajralib turadi: 
1
-
birlamchi miya (prototserebrum); 2- ikkilamchi 
miya (deutocerebrum); 3- uchlamchi miya (tritotserebrum). 
Tritoserebrum
ichakdan yuqorida joylashgan bo'lib, u noaniq shakldagi massa 
ko’rinishida bo’ladi, o'ng va chap yarimlarga bo'linadi. O’ng va chap yarimlar o'rtasida ichakning 
old qismidan o’tuvchi, uni yoy shaklida o'rab turuvchi peremichka mavjud. 
Protocerebrum yoki birlamchi miyada 
ma'lumotni tahlil qilish va qayta ishlash uchun 
javob beradigan juda ko'p miqdordagi neyronlar to'plangan. Hujayra tanalari asosan bo'limning 
tashqi qatlamlarida joylashgan bo'lib, kiruvchi va chiquvchi nerv tolalar protoserebrumning ichki 
qismida yotadi. Bunday tuzilish hasharotlarning miyasini ba'zi odamlar va yuqori hayvonlarning 
miyasiga o'xshatib qo'yadi, bunda prototserebrum katta yarim sharlarning ma'lum bir analogidir. 
Hasharotlar protocerebrumi ichida nerv hujayralari o’simtalari neyropillar deb ataladigan 
tolali massalarni hosil qiladi. Ularning yordami bilan miya qismlarga bo'linadi. Quyidagi – 
markaziy tana, protocerebral lopast, qo’ziqorinsimon tana, protocerebral ko'prik, ventral tana, 
mejserebral qism, ko’ruv qismi protocerebrumning bo’limlari bo’lib, ularni alohida ko’rib 
chiqamiz. 
Markaziy tana 
qismida u bilan maxsus bog'lanadigan hujayralar yo'q, ammo miyaning 
turli qismlarida joylashgan neyronlar o'z o’simtalarini markaziy tanaga yetkazib berishadi. Shunday 
qilib, markaziy tana - bu “ma'lumot almashish” nuqtasidir. 
Qo'ziqorinsimon tanalar miyaning muhim assotsiativ markazlari hisoblanadi. "Qo'ziqorin 
shaklidagi" nomi ushbu tuzilmalarning g'ayrioddiy shaklini aks ettiradi: ularning har biri "shapka" 
va "oyoq" dan iborat. Yuqori qismidagi "shlyapa" yoki "chashka" ko'p miqdorda kiruvchi nerv 
hujayralarini o'z ichiga oladi. "Oyoq" har bir qismdan chiqadi, pastda ular bitta umumiy "oyoq" ga 
birlashadi.
Qo'ziqorinsimon tanalar miyaning boshqa qismlari va bir-biri bilan, shuningdek, qorin nerv 
zanjiri elementlari bilan ko'plab aloqalarni hosil qiladi. Shu asosda ular hasharotlar hayotiy 
faoliyatining eng muhim muvofiqlashtiruvchisi hisoblanadi. Hasharot qanchalik rivojlangan bo'lsa 
va uning xatti-harakati qanchalik murakkab bo'lsa, qo'ziqorinsimon tanalari shuncha katta bo'ladi. 
Ularning rivojlanishining maksimal darajasi jamoa bo’lib yashovchi hasharotlar - 
asalarilar, chumolilar, arialarda kuzatiladi. Qizig'i shundaki, hatto bitta tur ichida ham, hasharotlar 
miyasining tuzilishida farqlarga ega bo'lishi mumkin. Masalan, Lasius umbratus turlarining ishchi 

---

38 
chumolilarida qo'ziqorinsimon tana yirik, urg'ochlarida kichikroq, erkaklarda esa eng kichik bo'ladi. 
Shu asosda biz chumolilar oilasining ayrim a'zolarining xatti-harakatlarining murakkabligi 
to'g'risida xulosa chiqarishimiz ham mumkin. 
Shuningdek, qo'ziqorinsimon tanalar shartli reflekslarning shakllanish joyidir. Ular 
qanchalik yaxshi rivojlangan bo'lsa, ularda hujayralar qancha ko'p bo'lsa, hasharotda o'rganish 
qobiliyati shunchalik yaxshi bo'ladi. Agar ushbu shakllanishlar yo'q qilinsa, hasharotlar hayot 
davomida olingan barcha ko'nikmalarni yo'qotadi, faqat shartsiz reflekslari qoladi.