O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Chervetslar va qalqondorlar
Chervetslar va qalqondorlar yoki koksidlar (Coccinea) hasharotlarning teng qanotlilar 
(Homoptera) turkumiga mansub kenja turkumlaridan biri. O‘rta Osiyo va Qozog‘iston 
territoriyalarida 300 ga yaqin turi uchraydi. SHundan 30 dan ortiqroq turi mevali va ihota 
daraxtlarga, tut va tokka, anor va anjirga jiddiy zarar etkazadi. 

---

59 
Chervets va qalqondorlar, kattaligi bir necha millimetr, hatto, bundan kichik bo‘ladi. 
Ust ko‘rinishi va hayot kechirishi har bir tur uchun xarakterlidir. Urg‘ochi va erkagi tashqi 
tuzilishi va rivojlanishi bilan farq qiladi. 
9-ilova 
 
 
Kaliforniya qalqondori – Diaspidiotus perniciosus 
Coms. Mevali daraxtlarning, 
ayniqsa, olmaning xavfli zararkunandasi hisoblanadi. Olmadan tashqari, shaftoli, olxo‘ri, 
nok, anjir kabi 150 dan ortiq mevali daraxtlarni zararlaydi. Ayniqsa shox-butoq, barg va 
mevalarda ovqatlanib, qizil dog‘lar hosil qiladi. 
Turon qalqondori
– Diaspidiotus prunorum Laing. Olxo‘ri va bodomda ko‘proq 
uchraydi. SHox-butoqlarda qalin to‘da hosil qiladi. 
Jiyda yumaloq qalqondori
– Diaspidiotus elaeagni Borehs. Jiyda shoxlarida 
oziqlanib, ularni quritadi.
Turon tol qalqondori
– Diaspidiotus turanicus Borchs. Tolda ko‘p uchraydi. Etuk 
formalari yassi, jigar rang-oqish, kattaligi 2,5-3
mm.
Lichinkalar ikkinchi yoshida 
qishlaydi.
Sikadalar
Sikadalar (Cicadinea) tengqanotlilar turkumiga mansub. Er yuzida 7 ming tur, 
mingdan ortig‘i MDHda uchraydi. Boshining tepasi yuza tomonidan aniq burchak hosil 
qiladi. Burtlari va panjalari uch bo‘g‘imli, burtning uchinchi bo‘g‘imi uchida uzun 
bo‘g‘imdor qilchasi bor. Ko‘zlari taraqqiy etgan. Ustqanoti bir oz xitinlashgan, 
pardasimon, tiniq. Orqa oyoqlari (sayroqi sikadalardan tashqari) uzun, sakrovchi tipda 
tuzilgan. Qorinchasi 8 ta segmentdan iborat. Tuxum qo‘ygich ikkita tashqi palla va ikki 
juft - tashqi ham ichki arrachalardan iborat. 
Sikadalarning ko‘pchilik turi o‘simliklar zararkunandasi hisoblanadi. Ko‘p 
sikadalarning ahamiyati hali aniqlanmagan.
O‘rta Osiyoning paxta etishtiriladigan xududlarida quyidagi turlar: jizlon – Cicadatra 
ochreata Mel. 
Kuyurula – S. Querula Pall., sayroqi sikadalar (Cicadidae), oq sikada – Austroagallia 
sinuata M. V., yashil sikada – Cicadella viridis L., atirgul sikadasi – Edwardsika rosae L. 
empoaska – Empoasca decipiens Paoli kiboaska – Kyboassa bipanctata Osch va boshqalar 
uchraydi. 

---

60