Foydalangan adabiyotlar
“Ilk qadam” davlat o’quv davturi, Tоshkent-2019.
P.Yusupоva «Maktabgacha tarbiya pedagоgikasi» T-1997.
Davlat ta’lim standartlari.
K.Xоshimоv «Umumiy pedagоgika»
F. R. Qodirova, SH. Q. Toshpo`latova, N. M Qayumova, M.N. A`zamova “ Maktabgacha pedagogika”. T-2019.
5
2-mavzu: Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yonalishlari.
REJA
Bolaning maktab talimiga tayyorligi tushunchasi.
Bolaning maktabda oqishga axloqiy-irodaviy tayyorligi.
Bolaning maktabda oqishga aqliy tayyorligi.
Jismoniy tayyorgarlik
Tayanch iboralar: tayyorlov, guruh, maktab talimi, psixologik xususiyatlar, jismoniy yetuklik, aqliy yetuklik, manaviy yetuklik, axloqiy-irodaviy xususiyatlar, soz boyligi.
Bolaning maktab talimiga tayyorligi tushunchasi. Ozbekiston Respublikasida maktabgacha talim togri sidagi Nizomga
muvofiq bola maktabgacha talimni uyda, ota-onalarning mustaqil talim berishi
orqali yoki doimiy faoliyat korsatadigan maktabgacha talim tashkilotlarida, shuningdek, maktabgacha talim tashkilotlariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha talim tashkilotlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki markazlarda oladi. Bu yerda ular haftada 2-3 marta shugullanishadi. Ota-onalarga maktabgacha talim shaklini tanlash huquqi beriladi. 6-7 yoshli bolaning maktab talimiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yoshdagi bolalar talim-tarbiyasi bilan shugullanuvchilar asosiy shart hisoblanmish bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun koprik vazifasini utashini, oila yoki maktabgacha talim tashkilotdagi talim-tarbiya sharoitlarida maktab talimiga ozorsiz otkazishni taminlash zarurligini hisobga olishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolaning maktab talimiga utishi hamisha uning hayoti,
axloqi, qiziqishi va munosabatlarida anchayin jiddiy ozgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani yoki uydayok maktab talimiga tayyorlash, uni uncha qiyin bolmagan bilim, tushuncha, konikma va malakalar bilan tanishtirish kerak boladi. Yetakchi mutaxassislarning fikriga kora, «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning quyidagi yonalishlarini oz ichiga oladi:
-jismoniy;
-shaxsiy (ruhiy);
-aqliy;
-maxsus tayyorgarlik.
Jismoniy tayyorgarlik bolaning soglomligi, harakat konikmalari va sifati, qol mushaklari va korish-motor muvofiqligi rivojlanganligi bilan izohlanadi. Shaxsiy tayyorligi, atrof-muhitga, kattalarga, tengdoshlariga, osimliklar dunyosiga, tabiiy hodisalarga munosabati, shaxsiy madaniyatning shakllanganligini nazarda tutadi. Aqliy tayyorgarlik bolaning obrazli va mantiqiy fikrlashi, bilimga qiziqishi,
6
mustaqilligi, ozini-ozi nazorat qilishi hamda oquv faoliyatini kuzatish, eshitish, eslab qolish, solishtirish kabi asosiy turlarini bilishini oz ichiga oladi. Bolaning maktabda talim olishi samarasi uning ona tilini bilishiga va nutqni qanchalik rivojlanganligiga koproq bogliq boladi. Chunki butun oquv faoliyati shularga, yani nutqiy-mantiqiy rivoji, bolaning kattalarning yordamisiz mustaqil fikrlashi, til malakasining rivojlanganligi, hikoya qilish, mulohaza yuritish, oz tasavvurini izohlay olish, tushunarli qilib bayon etish kabi omillar asosiga quriladi. Shuningdek, bolaning maktabda talim olishi uchun amaliy intellekt rivoji, yani uning namunani chizish, aytib turiladigan bayoniy topshiriqni bajarishi ham muhim sanaladi. Va nihoyat, maxsus tayyorgarlik bolani savodxonlikka orgatish va uning maktabning 1-sinf oquv dasturi materialini yetarli darajada egallash haqidagi tushunchasini shakllantirishni nazarda tutadi. Bolalarni maktabda oqitishning samaradorligi kop jihatdan ularning tayyorgarlik darajalariga bogliq boladi. Maktabda oqishga tayyorgarlik maktabgacha talim tashkiloti va oilada maktabgacha ta`lim yoshidagi bolaga qoyiladigan talablar orqali aniqlanadi. Bu talablarning oziga xos tomoni oquvchining yangi ijtimoiy-psixologik orni bilan bogliq. Bola oz oldiga qoyiladigan vazifalarni bajarishga tayyorlangan bolishi lozim. Maktabga kirish bola hayotidagi odatiy turmush tarzi, atrofdagilar bilan munosabat tizimining ozgarishiga aloqador muhim davrdir.
Bola hayotida birinchi bor markaziy orinni ijtimoiy ahamiyatga ega bolgan oquv
faoliyati egallaydi. Unga odatiy bolgan erkin oyin faoliyatidan farqli ularok, endi
talim majburiy boladi va birinchi sinf oquvchisidan 4 ta jiddiy munosabat talab
qilinadi Talim faoliyatining etakchi turi sifatida bolaning kundalik hayot jarayonini qayta quradi: kun tartibi ozgaradi, erkin oyinlar vaqti kiskaradi. Bolaning mustaqilligi va uyushganligi, uning ishchanligi va intizomlilikka talablar jiddiy ravishda ortadi. Maktabgacha yoshdagi bolalikka nisbatan oquvchining oz xatti-harakati, majburiyatlarini bajarishga shaxsiy masuliyati ancha-muncha ortadi. Bolalarni maktabga tayyorlash, birinchidan bolalar bogchasida tarbiyaviy ishni maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni umumiy, har tomonlama rivojlantirishning yuqori darajasini taminlaydigan, ikkinchidan bolalarni maktabning boshlangich sinflarida ozlashtirishlari lozim bolgan oquv fanlarini egallashga maxsus tayyorlashni taminlaydigan qilib tashkil etilishini nazarda tutadi. Shunga kora zamonaviy psixologik-pedagogik adabiyotda (A.V.Zaparojets, A.A.Venger, G.M.Lyamina, G.G.Petrogenko, J.V.Taruntaeva va boshqalar) tayyorgarlik tushunchasi bola shaxsining rivojlantirish sifatida aniqlanadi va ikkita ozaro boglangan jihatlarda: «Maktabga oqishga umumiy psixologik tayyorgarlik» va «Maxsus tayyorgarlik» tarzida korib chiqiladi.
Maktabga umumiy tayyorgarlik MTT ning maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni
7
har tomonlama tarbiyalashga oid davomli, maqsadga muvofiq talim-tarbiyaviy ishning muhim yakuni sifatida namoyon boladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik bolaning maktabga borish vaqtiga kelib aqliy, manaviy, estetik va jismoniy rivolanishda erishgan shunday darajasidirki, u bolaning maktab talimining yangi sharaoitlariga va oquv materialining ongli egallashga faol kirib borishlari uchun zarur asosni yaratadi. Umumiy tayyorgarlik bola maktab talimiga utish davriga kelib erishadigan psixik rivojlanishning muayyan darajasi bilan ifodalanadi. Psixologik tayyorgarlik tushunchasi maktab talimi nuqtai nazaridan 1-sinfga borayotgan bola psixik rivojlanishidagi muhim sifat
korsatkichlarini muvaffaqiyatli jamlaydi. Maktab talimiga psixologik tayyorgarlik bolaning oqishga intilishi oquvchi bulish ishtiyoqida bilish faoliyati va tafakkur operatsiyalarining yetarlicha yuqori darajasi bolaning oquv faoliyati elementlarini egallashi, iroda va ijtimoiy rivojlanishning muayyan darajasida namoyon bolishda asoslangan tayyorlikni oz ichiga oladi. Bolani maktabga psixologik tayyorgarligining barcha komponentlari bolani sinf jamoasiga olib kirish, maktabda oquv materialini ongni faol egallash keng doiradagi maktabga oid majburiyatlarni bajarishni kamrab oladi. Bolani maktabga maxsus ravishda tayyorligi maktabda oqishga umumiy psixologik tayyorligiga qoshimchadir. U bolada matematika va ona tili kabi oquv fanlarini organish uchun zarur bolgan maxsus bilim, konikma va malakalarning mavjudligiga kora aniqlanadi. Maktabgacha talim tashkilotida bolalarda eng oddiy matematika tasavvurlarini tarkib toptirish, nutqni ostirish hamda savodni egallashga tayyorlanish yuzasidan otkaziladigan jadal ish bolalarni maktabda oqishga maxsus tayyorlashning zarur darajasini taminlaydi. Maktabga qatnaydigan bola yangi turmush tarziga kishilar bilan ozaro munosabatning yangi tizimiga, faol aqliy faoliyatga tayyorlangan bolishi darkor. U yangi jiddiy majburiyatlarni uddalashi uchun jismoniy rivojlanishda muayyan darajaga erishgan bolishi kerak. Bolaning maktabda (oqishga axloqiy-irodaviy tayyorgarlik) umumiy tayyorligi mazmunida bir necha ozaro boglangan jihatlar mavjud bolib, ulardan muhimlari manaviy, irodaviy, aqliy, jismoniy tayyorgarlikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |