152
18.4. IZOHLOVChI
REJA
1.
Izohlovchi haqida ma’lumot.
2.
Izohlovchining turlarga bo’linishi
3.
Kuchaytirma izohlovchi.
4.
لدبلا -almashtiruvchi izohlovchi.
Izohlovchi aniqlovchining bir turi bo’lib, otga boshqa nom berish bilan uni aniqlab
keladi.
Arab tilida mansabni, qarindosh uruqlik, kasb hunar va shu kabilarni bildiruvchi
izohlovchilar izohlanmishi bilan jinsda va kelishikda moslashgan holda ishlatiladi.
Masalan:
نيدلا رون ُ يفرلا -
O’rtoq Nuriddin
دمصلا دبع طسابلا دبع خيشلا -
Shayh Abdulbosit Abdusamad
Arab tilida izohlovchilar ikki hil bo’ladi: Oddiy va kuchaytiruvchi.
1.
Kuchaytiruvchi izohlovchilar:
اتْلِك ، لاك
Ikkovi; تاذ ، ْين ع ، سْف رن
-«o’sha» so’zlari vositasida yasaladi va bularni qo’llashda ikki usul mavjud:
a) Yuqoridagi izohlovchilar izohlanmish bilan izofa birikmasini tashkil etadi
va izohlovchi muzof, izohlanmish muzof ilayhi bo’lib keladi.
Masalan:
ِبلاطلا ِسْف رن عم ُتملكت -
Studentning o’zi bilan gaplashdim.
ُبلاطلا ءاج ِتقولا ِتاذ في -
Shu vaqtning o’zida studentlar kelishdi.
اذه ىلع ينبنالجا لاك فتا -
Har ikki tomon shunga kelishishdi.
b) Izohlanmish ot aniq holatda keladi va izohlovchi bo’lib kelgan yuqoridagi
so’zlar izohlanmishdan keyin u bilan kelishikda moslashgan holda va izohlanmishga
mos keluvchi birikma olmosh olgan holda keladi.
Masalan:
اه ِسفن ِةملعلما عم ُتملكت -
Og’ituvchining o’zi bilan gaplashdim.
Agar izohlanmish odamni bildiruvchi otdan iborat bo’lib, ko’plikda kelsa
سرفن
so’zining ko’pligi
سُفْرنأ ishlatiladi.
Masalan:
سردلما اومتريَ ْنأ ْمِهِسُفنأ ِبلاطلا ىلع ُبيج
Talabalar o’zlari og’ituvchini hurmat qilishlari kerak.
اهماتلك ناتذيملتلا ْتبهذ -
O’ar ikkala og’uvchi ketishdi.
لرُك va عريِ جم so’zlari ham o’zlari birikib kelgan so’z bilan shu usulda qo’llanishi
mumkin.
Masalan:
ْمِهِعيِ جم ِبلاطلاب ُتفرعت -
Studentlarning barchasi bilan tanishdim.
153
ُهَّلُك تقولا تعخيض -
Vaqtning hammasini bekor ketkazding.
عيجم so’zi tushum kelishigida ham ishlatilishi mumkin:
ًاعيجم ُبلاطلا رضح -
Talabalarning hammasa keldilar
لرُك so’zi o’zidan keyin turgan noaniq holatdagi ot bilan izofa birikmasi shaklida
tursa, «har bir» «har» deb tarjima qilinadi:
ٍناسنإ لُك
-
har bir inson
ٍعوبسأ لُك -
har hafta
Agarda
لُك o’zidan keyingi aniq holatda turgan ot bilan izofa shaklida tursa,
hamma, barcha deb tarjima qilinadi:
ِسانلا لُك -
barcha odamlar.
Agar
لُك va عرريجم so’zlari gapda aniq holatda kelsa, ular ega vazifasida kelib,
«hamma» deb tarjima qilinadi:
نولمعي انه َّلُكلا َّنإ -
haqiqatdan ham bu yerda hamma ishlaydi.
Arab tilidagi ikkinchi izohlovchi turi
oddiy yoki
almashtiruvchi deb ataladi. Arab
tilida ular
لدبلا deb yuritiladi.
Bunday izohlovchi izohlanmishdagi ma’noni to’laligicha yoki qisman o’z ichiga
oladi. Bu izohlovchilar izohlanmishdan keyin keladi va unga mos bo’lgan birikma
olmoshlarini o’ziga qabul qiladi hamda izohlanmish bilan bir hil kelishikda keladi.
Masalan:
ُهُملع دوممح ِنيُبِجْعُري -
menga Mahmudning bilimi yoqadi (menga Mahmud,
uning
bilimi yoqadi)
ُه سْأ ر اميلس ُتبرض -
Salimning boshiga urdim. (Salimni, uning boshiga urdim).
Do'stlaringiz bilan baham: