O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/93
Sana14.09.2021
Hajmi2,19 Mb.
#174459
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   93
Bog'liq
arab tili fanidan 22.05.00. sharq filologiyasi bakalavriaturasining i-iv kurslari uchun maruza matnlari (1)

18.-18.3. MOSLAShGAN ANIQLOVChI 
REJA 
1.  
Aniqlovchi-aniqlanmish munosabati. 
2.  
Aniqlovchi vazifasidagi ko’rsatish olmoshlari 
3.  
Sondagi moslashuv 
 
Moslashgan  aniqlovchi  odatda  predmetning  belgisini  bildiruvchi  sifatlovchi 
aniqlovchidir.  Moslashgan  aniqlovchi  ko’pincha  asliy  yoki  nisbiy  sifatlar,  tartib 
sonlar,  aniq  va  majhul  nisbiy  sifatdoshlar,  ko’rsatish  olmoshlari  va  boshqalar  bilan 
ifodalanadi. 
 
Agar  moslashgan  aniqlovchi  sifat,  tartib  son,  sifatdosh  bilan  ifodalangan 
bo’lsa, aniqlanmishdan keyin keladi va u bilan to’rt holatda moslashadi. 
1.  
Jinsda,  ya’ni  aniqlanmish  qaysi  jinsda  bo’lsa,  aniqlovchi  ham  o’sha  jinsda 
bo’ladi. 
Masalan: 
                    
                    ديدج  تيب  - yangi uy 
                          
             ةليجم  ةنيدم  - chiroyli shahar. 
          يدق  باب
                                 
 - eski eshik. 
                                            ةليوط  دي - uzun qo’l 
2.  
Sonda, ya’ni aniqlanmish qaysi sonda bo’lsa aniqlovchi ham o’sha sonda 
bo’ladi. 
Masalan: 
 
                               ناديدج ناتيب 
Ikkita yangi uy. 
                                         ِنايمدق ِناباب 
Ikkita eski eshik. 
                                      نودهتمَ  بلاط 
Tirishqoq talabalar. 
3.  
Kelishikda, ya’ni aniqlanmish qaysi kelishikda bo’lsa, aniqlovchi ham o’sha 
kelishikda bo’ladi. 
Masalan: 
                                           لهس  سرد 
oson dars 
                                           ةيربك  ةنيدم 
katta shahar 
Eslatma:  Arab  tilidagi  kelishiklar  haqida  keyinroq  mufassal  to’htab  o’tiladi. 
O’ozirgacha uchragan misollarning barchasi bosh kelishikdadir. 
4.  
O’olatda,  ya’ni  aniqlanmish  aniq  holatda  bo’lsa,  aniqlovchi  ham  aniq 
holatda bo’ladi, yoki aksincha. 
Masalan: 
                                             لقاع  ذيملت  - (noma’lum) aqlli og’uvchi. 
                 ةيرغص  ةلفط
                           
 
(noma’lum) kichkina qizcha. 
                                       
 ُلقاعلا ُذيملتلا - (ma’lum) aqlli og’uvchi 
                                     
 ُةيرغصلا ُةلفطلا  - (ma’lum) kichkina qizcha. 


 
 
 
149
 
 
 
Tabiatan   
لا    artiklini  qabul  qilmasa  ham  aniq  hisoblanadigan  so’zlar 
aniqlanmish  bo’lib  kelganida,  aniqlovchi  albatta   
لا  artikli yordamida aniq holatda 
turishi shart. 
Masalan: 
                                          ُةيمدقلا ُرصم 
qadimgi Misr 
                          ُةمركلما ُةكم
               
 
tabarruk Makka 
                                       ُةليملجا دنقرسم 
go’zal Samarqand 
Ko’rsatish olmoshlari bilan ifodalangan aniqlovchilar aniqlanmishdan oldinda 
turadi  va  u  ham  to’rt  holatda  aniqlanmish  bilan  moslashadi.  Bunda  aniqlanmish  har 
doim aniq keladi, chunki ko’rsatish olmoshlari tabiatan aniq holatdadir.  
Masalan: 
                                      ِناباتكلا ِناذه - bu ikkita kitob 
                                        ُعراشلا اذه - bu ko’cha 
               ُةرايسلا كلت
                         
 - o’sha mashina 
                                    نوملعلما كئلاوأ - o’sha og’ituvchilar. 
Aniqlanmish bilan aniqlovchining holatda moslashishiga alohida e’tibor berish 
kerak. Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib aniqlovchi noaniq holatda bo’lsa, bular 
aniqlovchi aniqlanmish munosabatidan chiqib ot kesimga aylanib qoladi.  
Masalan: 
                                    ُءارملحا ُةدرولا  - qizil atirgul 
                                  
 ُءارحم ُةدرولا     - atirgul qizildir. 
  Shuningdek,  aniqlovchi  ko’rsatish  olmoshidan  iborat  bo’lganida,  aniqlanmish  aniq 
holatda kelishi shart, aks holda ko’rsatish olmoshi gapning egasi, ot gapning kesimiga 
aylanadi.  
Masalan: 
 
        
               طيشن ُذيملتلا اذه - Bu og’uvchi bola qayratlidir. 
اذه
 
                                      ذيملت    
Bu og’uvchidir. 
                     ُءايكذأ ُلافطلأا  كئلاوأ   
O’sha bolalar ziyrakdirlar. 
                               لافطأ  كئلاوأ 
 
O’shalar bolalardir. 
  
Aniqlovchi  bilan  aniqlanmish  o’rtasidagi  moslashuvning  yana  bir  xususiyati 
shuki, bular o’rtasidagi sonda moslashuv quyidagi olmoshlarga bog’liq: 
1.  
Agar  aniqlanmish  ot  ko’plikda  bo’lsa  va  u  odamni  (shaxsni)  bildirsa, 
aniqlovchi ham albatta ko’plikda keladi.  
Masalan: 
                   ُلقاعلا ُحلافلا
                 
  - aqlli dehqon 
                                نولقاعلا  نوحلافلا  - aqlli dehqonlar 
                                    ةدهتمَ  ة سِّردم  - tirishqoq muallima 


 
 
 
150
 
 
 
                               تادهتمَ  تاسردم  - tirishqoq muallimalar. 
2.  
Agar aniqlanmish ot ko’plikda kelsa va u odamni (shaxsni) bildirmaydigan 
so’z  bo’lsa,  aniqlanmishning  muzakkar  yoki  muannasidan  qat’iy  nazar  aniqlovchi 
birlik sonda va muannasda keladi. 
Masalan: 
 
  ديدج  تيب 
yangi uy      - 
  ة ديدج  تويب  - yangi uylar 
  ةيربك  ةفرغ
       
  - katta hona   -     ةيربك  فرغ    - katta honalar 
3.  
Aniqlovchi  ko’rsatish  olmoshi  bilan  ifodalanganida  ham  bu  qoida  o’z 
kuchini saqlaydi. 
Masalan: 
                      ُحلافلا اذه 
bu dehqon   -   
  نوحلافلا كئلاوأ 
   - o’sha dehqonlar 
 ُةبيبطلا هذه
                     
 
bu vrach ayol  -   
 ُتابيبطلا ِءلاؤه      - bu vrach ayollar 
                       ُبابلا اذه 
bu eshik 
   -   
 ُباوبلأا هذه     - bu eshiklar. 
  
4.  
Mazkur  moslashuv  qoidasi  ot  kesimli  gapdagi  ega  bilan  kesim  o’rtasida 
bo’ladigan moslashuvga ham taalluqlidir. 
Masalan: 
                         يربك ُتيبلا  - Uy kattadir      ةيربك ُتويبلا  - uylar kattadir. 
                            ملق اذه  - Bu qalamdir 
  ملاقأ هذه - bu qalamlardir. 
 

Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish