O’zbekiston milliy universiteti fakulteti

kontinental yotkiziklar
 
deb ataladi. 
Ularning hosil bo`lishida shamol, oqar suvlar va muz suvlarining roli juda kattadir. 
Atmosfera yog`inlari ta`sirida nuragan jinslar shamol va oqar suvlar bilan birga oqib 
borib, relyefning pastkam joylarida to`planadi va cho`kindilar hosil qiladi. Kontinental 
cho`kindi jinslar hosil bo`lishi sharoitiga qarab elyuvial, delyuvial, prolyuvial, alyuvial 
va eol yotqiziqlariga bo`linadi. Suv xavzalarida suvda erigan mineral moddalarning 
cho`kishidan kimyoviy, xayvonot va o`simlik qoldiqlarining to`planishidan esa 
organogen cho`kindi jinslar hosil bo`ladi.
Cho`kindi tog` jinslar yer po`stining eng ustki qatlamlarini tashkil qilib, butun 
yerdagi tog` jinslarning atiga 5% ni tashkil etadi. Shunga qaramay bu jinslar yer 
yuzasining 75% maydonini ishg`ol qilib yotadi.
Cho`kindi tog` jinslarining asosiy belgilaridan biri ularning qatlam-qatlam bo`lib 
asosan, gorizontal xolatda yotishidir. Ayrim qatlamlar bir-biridan rangi, tarkibi va 
xossalari bilan farq qiladi. Cho`kindi jinslar segovak bo`ladi va ularning tarkibida 
toshqotgan organik qoldiqlarni uchratish mumkin.
Cho`kindi tog` jinslari paydo bo`lish sharoitlariga qarab bir-biridan tubdan farq 
qilib, uchta asosiy guruxga bo`linadi:

---

1. 
Mexanik.
2. 
Kimyoviy.
 
3. 
Organik
 
 
Mexanik 
cho`kindi tog` jinslari. Mexanik cho`kindi tog` jinslari magmatik 
va metamorfik jinslarning nurashi natijasida o`z joyida to`planishi yoki suv, muzlik, 
shamol ta`sirida boshqa joylarga ko`chirilib yotqizilishidan hosil bo`ladi. Mexanik 
cho`kindilar tarkibidagi qattiq zarachalarning katta-kichikligi xamda shakliga ko`ra yirik 
(dag`al), qum, chang va gil zarralarga bo`linadi. Ular oxak, kremniy oksidi (SiO2 ), gil 
singari moddalar bilan birikkan (tsementlangan) xolatda xam uchraydi. Dag`al bo`laklar 
esa qirrali va yassi shakllarga ega.
Qumli jinslar yirik-maydaligi 2mm dan 0,05mm gacha bo`gan zarrachalardan 
tashkil topgan. Tarkibiga ko`ra qum asosan kvarts, slyuda, dala shpsti, xlorit, magnetit, 
pirit, kaltsit va boshqa minerallarning aralashmasidan iborat. Zarrachalarining yirik-
maydaligiga ko`ra qum, yirik (2-0,5mm); urta (0,5-0,25mm); mayda (0,25-0,1mm) va 
changsimon (0,1-0,05mm) xillarga bo`linadi.