O’zbekiston milliy universiteti fakulteti

Ma’dan hosil qiluvchi jarayonlar 
Ma’danli konlar quyidagi asosiy yo‘llar bilan hosil bo‘ladi: 
1. Magmaning sovib kristallashishidan. Magma – yer qobig‘ining ostki qismida 
joylashgan cho‘g‘dek quyuq xamirsimon tog‘jinslari qotishmasidir. Tabiatda ayniqsa 
silikatli magma keng tarqalgan bo‘lib, u kon hosil bo‘lishida katta ahamiyatga egadir. 
Uning tarkibida kremniy, turli metall va metalmas elementlar, shu jumladan o‘ta qizigan 
bug‘lar hamda HF, H2S, HCl, CO, CO2 va boshqa gazlar bor. Bunday uchuvchi 
moddalar magmaning eruvchanligini va kristallashishini osonlashtiradi. Cr,TI, apatit va 
boshqa foydali qazilma konlari shunday hosil bo‘ladi. 
2. Alumosilikat magmaning o‘z tarkibidan ko‘p miqdorda kremniyni yo‘qotishi 
(atrof jinslarga berishi) natijasida. Uning aluminiyga boyib qolishi korund konlarining 
hosil bo‘lishiga olib keladi. 
3. Magmadan ajralib chiqqan suyuqlik va gazlarning atrof jinslar bilan 
almashinuv reaksiyalariga kirishuvi natijasida. Metasomatoz deb ataluvchi bu hodisa W, 
Mo, Cu, Zn, Pb va boshqa metall konlarining hosil bo‘lishida muhim o‘rin tutadi. 
4. Har xil tarkibdagi gaz, suv va qattiq moddalarning yer qobig‘idagi 
g‘ovakliklarda uchrashib reaksiyaga kirishishi natijasida W,Sn, Mo, Cu, As, Bl va boshqa 
elementlar minerallarining tomchilangan va tomirsimon hosilalari bunga misoldir.

---

Foydalanilgan adabiyotlar:
 
1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, 
barqarorlik shartlari va kafolatlari. T. 1997. 
2. O‘zbekiston respublikasining yer to‘g‘risidagi qonuni. 3. Betextin A.G. 
Mineralogiya kursi. T. «O‘qituvchi», 1969. 
4. Qo‘shmurodov O., Qodirov M.H. Petrografiya. T. «Univer-sitet», 1994. 
5. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbayev X.D. Kristallografiya. T. 
«Universitet», 2004. 
6. Qo‘shmurodov O., Koneyev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya.T. «Universitet», 
2005. 
7. Qodirov M.H., Shorahmedov Sh.Sh. Geologiyadan amaliy mashg‘ulotlar. 
Toshkent, «O‘zbekiston», 1994. 
8. Qo‘shmurodov O. Foydali qazilmalar (ma’ruzalar matni).«Universitet», 
2002. 
9. Tursunov M.X. Foydali qazilmalar. TDTU, 2000. 
Qo‘shimcha
1.Вахромеев С.А. Месторождения полезных ископаемых. М. «Недра», 
1979. 
2. Смирнов В.И. Геология полезных ископаемых. М. «Недра», 1982. 
3.Геология и полезные ископаемые Узбекистана. «Университет», 1999. 
4. Вольфсон Ф.И. и др. Главнейшие типы рудных месторождений. М. 
«Недра», 1975. 
5. Татаринов П.М. Месторождения твердых полезных ископаемых. М. 
«Недра», 1975.
 
 

---

Document Outline

• Yer po‘sti o‘z navbatida uchga bo‘linadi:
• Yer po‘stining “qatlamli” tuzilishi sxemasi.