O’zbekiston milliy universiteti fakulteti

Yer po‘sti o‘z navbatida uchga bo‘linadi:

- Cho’kindi qatlam qalinligi 10 km . 

- Granit qatlam qalinligi 10- 15 km. 

- Bazalt qatlam qalinligi 15-35 km. 

Granit qatlam - Yer po’sti qatlamining shartli nomi, undan uzunasiga 
yo’nalgan seysmik to’lqinlarning tarqalish tezligi 5,5 – 6,5 k/s ga teng b o’ladi. Cho’kindi 
va bazalt qatlami oralig’ida joylashadi.

Bazalt – magamatik tog’ jinsi. Rangi bo’z va qoramtir . Kimyoviy tarkibi 
uning chuqurlikdagi analogi bo’lgan gabbroga yaqin. 

---

Bazalt okean tubi va quruqlikkda juda katta maydonni egallagan.
Yer po‘stining “qatlamli” tuzilishi sxemasi. 

Litosfera –Yunon tilida ‘’tosh o’ram ,, ma’nosini anglatadi. Yerning qattiq 
tosh qobig’i bo’lib,

Yer po’sti va yuqori mantiyaning bir qismini o’z ichiga oladi hamda 
astenosfera qatlamigacha davom etib, qalinligi 150 – 200 km ni tashkil qiladi. 

Litosfera yaxlit bo’lmay, chuqur yer yoriqlari bilan yirik bo’laklar- litosfera 
plitalariga bo’lingan. Ular astenosfera ustiga yiliga 5- 10 sm tezlikda gorizontal 
yo’nalishda siljiydi. 

Yer po’stining Kimyoviy tarkibini aniqlashda F.V Klark, V.I, Goldshmidt, 
V.I Vernadskiy, A.N Vinogradovning xizmatlari katta. 1889- yilda Amerikalik olim F.V 
Klark tog’ jinslaring kimyoviy tahlillaridan 6000 ga yaqinini to’plab, litosferaning 
o’rtacha tarkibini hisoblaydi. 

1939- yilda rus olimi A.Ye.Fersman elementlarning yer po’stidagi yoki biron 
– bir tizimdagi (masalan, Yer shari, Quyosh atmosferasi va h.k) foizlardagi o’rtacha 
miqdorini <> deb nomlashni taklif qilishgan.
Yer po‘sti sayyoramizning eng yuqori qattiq qobig‘ini tashkil etadi va murakkab 
relyef tuzilishiga ega. Quruqlik relyefida tog‘lar va tog‘ tizmalari, past tog‘liklar, 
tepaliklar hamda tekisliklar ajratiladi. Yer po‘stining qalinligi okean ostida 5–8 km, 
quruqlikda esa 20–70 km ni tashkil etadi. Yer po‘stining yuqori qismini tashkil etuvchi 
jinslarning tarkibi va xossalari to‘g‘risida tabiiy ochilmalar, tog‘ lahimlari hamda burg‘i 
quduqlari kernidan olingan namunalar bo‘yicha ma’lumotlar olish mumkin. Lekin yer 
po‘stining ancha chuqur gorizontlari va ular ostidagi qobiqlar haqida faqat geofizik, 
aniqrog‘i seysmik tadqiqotlar asosida fikr yuritish mumkin.Yer po‘stining taxminan 13 
km chuqurlikgacha bo‘lgan qismida Mendeleyev davriy jadvalining 90 ta elementi 

---

aniqlangan. Qolgan elementlar (masalan ameritsiy, kyuriy va boshqalar) yer po‘stida 
ma’lum emas. 
Yer po‘stining kimyoviy tarkibini aniqlashda F.V.Klark, V.I.Goldshmidt, 
V.I.Vernadskiy, A.Ye.Fersman, A.N.Vinogradovning xizmatlari katta. 1889-yilda 
amerikalik olim F.V.Klark tog‘ jinslarining kimyoviy tahlillaridan 6000 ga yaqinini 
to‘plab, litosferaning o‘rtacha tarkibini hisoblaydi.1939-yilda rus olimi A.Ye.Fersman 
elementlarning yer po‘stidagi yoki biror-bir tizimdagi (masalan, Yer shari, Quyosh 
atmosferasi va h.k.) foizlardagi o‘rtacha miqdorini «kimyoviy elementlarning klarki» deb 
atashni taklif qilgan. Klark o‘lchovi elementlarning geokimyoviy tomonlarini 
o‘rganishda keng qo‘llaniladi.

---