O’zbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakukteti 201-guruh talabasi

XULOSA.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI.

---

Hozirgi  kunga  kelib,  shu  narsa  aniq  bo`ldiki,  ya`ni  mitoxondriyalar  hujayrada

boradigan barcha fiziologik jarayonlarni energiya bilan ta`minlovchi asosiy tarkibiy

qismidir.  Shu sababdan ham mitoxondriyalarning ultrastrukturasi va funksiyasini

o`rganish bo`yicha juda ko`plab tadqiqotlar  olib borilmoqda.

Ca

2+

  ionlari  ko`pgina  hujayraviy  jarayonlar  uchun  (qo`zg`aluvchanlik,

glyukonegenez,  glyukogenoliz,  muskul  qisqarishi,  hujayra  proliferatsiyasi  va

boshqalar)  muhim  boshqaruvchanlik  rolini  bajaradi.  Ko`pgina  biokimyoviy

jarayonlarda ishtirok etadi. Hozirgi vaqtda aniqlanishicha, sitoplazmada erkin Ca

2+

ionlari  konsentratsiyasi  0,1  mkm  ga  yaqinlashsa,  plazmolemmaning  Ca

2+

-ATF

azasida, 

endoplazmatik 

retikulumda 

va 

mitoxondriyalarning 

transport

sistemalarida  Ca

2+

  ionlarining  gradiyentga  qarshi  yo`nalishda  tashilishi  amalga

oshiriladi. Mitoxondriyalarning Ca

2+

 transporti mexanizmi yuqoridagi transportlar

ichida  eng  muhimi  hisoblanadi.  Chunki  bu  hujayra  ichida  Ca

2+

  ionlarining  to`g`ri

taqsimlanishida muhim rol o`ynaydi.

Shuni ta`kidlab o`tish lozimki, Ca

2+

 ionlari transporti sistemalari mitoxondriya

va  endoplazmatik  retikulumda  amalga  oshishi,  boshqarilishi  va  ingibitorlarga

ta`sirchanligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Ca

2+

 ionlari ҳужайрага konsentratsiya

gradiyenti  bo`yicha  kirsa,  hujayradan  konsentratsiya  gradiyentiga  qarshi

yo`nalishda Ca

2+

-ATF aza yoki 2Н

+

/Са

2+

-almashinuv yordamida chiqarib tashlanadi.

Ca

2+

  ionlarining  hujayra  va  mitoxondriya  darajasida  regulyatorlik  ta`sirida

asosiy rolni mitoxondriya ichki membranasidagi Ca

2+

 ga bog`liq poralar (SsA-sezgir

poralar yoki megakanal) o`ynaydi.

Mitoxondriyalar  ichki  membranasidagi  SsA-sezgir  poralarning    Са

2+

-ga

bog`liq  fiziologik  regulyatsiyasining  o`rganilishi,  keyingi  yillardagi  hech

mubolag`asiz  aytganda,  bioenergetika  va  hujayra  fiziologiyasi  sohalaridagi  eng

muhim yangiliklardan biri sifatida qaralmoqda.

Shu  sababli  dunyoning  kо`pgina  ilmiy  laboratoriyalarida  Са

2+

-ga  bog`liq

SsA-sezgir  poralarning  funksional  holatini  hamda  Са

2+

-ga  bog`liq  hujayraviy

---

jarayonlarni biologik faol moddalar yordamida boshqarish mexanizmlarini aniqlash

borasida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda [Salvi et al., 2003; Балтина

и  др.,  1992;  Толстиков  и  др.,  1997;  Abramov  et  al.,  2001;  Бескина,  2002;

Косимбетов., 2006; Чо`лиев, 2007].

Hujayraning normal faoliyati uchun hujayra ichki Ca

2+

 signalizatsiyasi va Ca

2+

ionlari  chiqishini  boshqarib  turishda  Mx  lar  muhim  ahamiyatga  ega  hisoblanadi.

SsA-sezgir pora megakanal hisoblanib, turli xildagi jigar patologiyalarida ushbu pora

yuqori о`tkazuvchanlik holatiga о`tadi. Tо`plangan ma`lumotlarga qaraganda, SsA-

sezgir poraning ochiq holatga о`tishi turli xildagi hujayra о`limi (apoptoz va nekroz)

ni rivojlanishiga olib keladi.

Olimlar  tomonidan  uzoq  yillik  ilmiy  tadqiqot  natijalari  asosida  shunday

xulosaga  kelindiki,  mitoxondriya  va  uning  ichki  membranasida  joylashgan  SsA-

sezgir poralar kо`pgina biologik va farmakologik faol moddalar hamda patogenlar

uchun ta`sir markazi bо`lib xizmat qiladi [Камбурова, 2001; Салиходжаева и др.,

2002; Fiore et al., 2004; Чўлиев, 2007].

Adabiyotlarda  keltirilgan  ma`lumotlarga  ko`ra,  mitoxondriyalardagi  SsA-

sezgir poralar ishini boshqarish va uning holatini o`zgartirish o`simliklardan ajratib

olinayotgan ayrim biologik aktiv moddalar yordamida amalga oshirish mumkin.

Shu  sababdan,  Ca

2+

  ionlari  transporti  sistemalari  bo`yicha  bilimlarni

kengaytirish uchun avvalo, ularga biologik faol moddalar, turli  xildagi pestitsidlar

hamda boshqa moddalarning ta`sir qilish mexanizmlarini yaxshilab o`rganish lozim.