«O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Og‘zining tanobi qochmoq 
Behad sevinmoq, xursandligi tufayli 
lab-lunjini yig‘ishtirib ololmaslik. Ma’nodoshi: 
og‘zi qulog‘iga yet-
moq; boshi ko‘kka yetmoq; terisiga sig‘may ketmoq; qo‘yi mingga 
yetmoq.
Payiga tushmoq 
1.  Zimdan yurib butun xatti-harakatini ta’qib 
qil moq.  Ma’nodoshi:
 iziga tushmoq; ketiga tushmoq; orqasiga tush-
moq.
  O‘xshashi: 
payidan tushmoq.
 2. Manfaatdor bo‘lgani holda 
berilib harakat qilmoq. Ma’nodoshi: 
ketiga tushmoq.
1. Gapda so‘z tartibi deb nimaga aytiladi?
2. Gapda so‘z tartibi o‘zgarishi mumkinmi? Bu qaysi nutq shaklida 
ko‘proq kuzatiladi?
3. Qanday maqsad bilan she’riy asarlarda o‘zgargan so‘z tartibidan 
foy dalaniladi?
4. So‘z tartibidagi nuqson natijasida nutqning qaysi sifati buziladi?
5. Nutqning mantiqiylik sifati ifoda jihatidan ko‘proq tilning qaysi 
bo‘limi bilan bog‘liq?
46-mashq.
  Matnni ko‘chiring, unda mantiqiylik sifatining ta’minla-
nishida ishtirok etgan sintaktik birliklarni izohlang. 
  1956-yili edi. Yetimxonada birga o‘sgan tengdoshlarimni uchratib 
qoldim. Yigirma yilcha ko‘rishmagan bo‘lsak-da, men u haqda an-
cha-muncha gapni eshitib bilar edim. O‘zim umrimda ko‘p qiyinchilik, 
mushkul vaziyatlarni boshimdan kechirganman. Lekin mening ko‘rgan 
kunimni buning ko‘rgiliklari oldida jannat desa bo‘lardi. 
U tarixchi yosh muallim edi. 1941-yili urushga ketganini bilaman, ke-
yin ko‘p o‘tmay, bedarak yo‘qolganini eshitdim. Urushdan keyin ma’lum 
bo‘ldiki, asir tushib, to‘rt yilda konslager dahshatlarini boshidan kechiribdi. 
G‘alabadan keyin harbiy qismlarimiz qutqarganda, oilasiga darak keldi: 
ochlikdan chalajon bo‘lgan holicha gospitalga joylashtirishgan ekan. Ammo 
bir yil o‘tar-o‘tmay Kolimada emish, deb eshitdik. O‘sha gapga ham 

43
to‘qqiz yil bo‘ldi. Demak, jami o‘n besh yilcha jahannam azobini chekib 
omon qolgan odam. Lekin u hozir bunday kulfatni kechirgan kishiga sira 
o‘xshamasdi. Quloch yozib ko‘rishganimizda yana ham amin bo‘ldimki, 
u tog‘ni ursa talqon qiladiganday sog‘lom, baquvvat, oq yuzidan kulgi 
charaqlab turibdi. (Asqad Muxtor)