O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧАКАНА САВДО — товарларни до-
налаб ёки кичик тўп билан сотиш ва со-
тиб олиш; Ч. с. товарларни шахсий ёки уй 
хўжалигида пировард истеъмолга сотиш-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
10
нинг асосий шакли бўлиб, деҳқон бозор-
лари, кичик дўконлар, супермаркетлар 
орқали амалга оширилади (қ. Савдо).
ЧАКАНДА, жирғаноқ (Hippophae) 
— жийдадошлар оиласи дарахтсимон-
лар ёки бутасимонлар туркуми; доривор 
ва мевали экин. Евросиёнинг илиқ ик-
димли минтақаларида 3 тури тарқалган. 
Шарқий ва Ғарбий Сибирь, Кавказ, Ўрта 
Осиё, жумладан, Ўзбекистонда дарё 
соҳиллари ва тўқайзорларда Ч.нинг жум-
рутсимон тури (H.rhamnoides) ёввойи 
ҳолда ўсади. Россиянинг Олтой, Си-
бирь ва Ноқоратупроқ зоналарида мада-
нийлаштирилган навлари ўстирилади. 
Табиий 
ўсадиган 
чакандазорлардан 
ҳам кенг фойдаланилади. Ч. ёруғсевар, 
қурғоқчилик ва совуққа чидамли. Бўйи 
2—5 м, сершох, барги наштарсимон 
зич, усти кулранг, ости кумушсимон. Ч. 
икки уйли (эркак ва урғочи дарахтли) 
ўсимлик. Баҳорда барг чиқариши билан 
гуллайди, шамол ёрдамида чангланади. 
Гуллари майда сарғиш, ҳидли. Меваси 
авг. охири—сент. бошларида пишиб ети-
лади, майда, тухумсимон ёки думалоқ, 
новдаларга зич ёпишган, ранги оч сариқ 
ёки сарғишқизил, таъми нордонширин. 
Таркибида органик кислоталар, қанд, 
С ва В, Е, Ғ гуруҳи витаминлари, каро-
тин ҳамда тиббиётда ишлатиладиган 
шифобахш мой бор. Ч. бачки, пархиш 
ҳамда қаламчасидан кўпайтирилади. 
Қумликларни, қирғоқларни, темир йўл 
бўйларини мустаҳкамлаш, йўлакларни 
қордан химоя қилиш мақсадида ҳам 
экилади. Мевалари янгилигида ейилади, 
мураббо, жем, шарбат тайёрланади, мой 
олинади. Боғ ва хиёбонларда манзарали 
ўсимлик сифатида ўстирилади.