|
8.2-jadval
Mehnatni muhofaza qilish sohasida himoya bilan ta’minlashning iqtisodiy-
huquqiy va tashkiliy mexanizmi
Mehnat sharoitlari zararli va xavfli bo’lgan ish joylarida ishlab chiqarish bilan bog’liq jarohatlanish va kasb kasalliklarini profilaktika qilish choralari
|
Ishlab chiqarish bilan bog'liq sabablarga ko'ra ishchilarning mehnatga layoqatliligini yo'qotish hollaridagi ijtimoiy himoya
|
Ishga joylashayotganda
|
Ish jarayonida
|
Mehnat sharoitlari zararli va xavfli bo’lgan ishlarda ishlab chiqarish bilan bog’liq jarohatlanish va kasb kasalligiga uchrash xatarining yuqori darajalari haqida ogohlantirish
|
Tashkilot ma’muriyati (ishga oluvchilar) tomonidan ish joylarida mehnat uchun xavfsiz sharoitlar yaratilishi
|
Tibbiy muassasalar tomonidan kasb kasalligiga uchrashning dastlabki bosqichlaridayoq ishchilarda mehnatga layoqatlilikning yo'qotilishini aniqlash va boshqa ishga o'tishini ta’kidlash
|
Ishchilar bilan tezkor mehnat shartnomasi tuzishda kasb kasalligi xatarini imkon qadar kamaytiruvchi muddatni tanlash va belgilash
|
Ishchilarni samarali va ishonchli jamoa va individual himoyalanish bilan ta’minlash
|
Mehnatga layoqatlilikni yo'qotgan ishchilar va ularning oilalarining iqtisodiy himoyasini ta’minlovchi tashkilotlarga ijtimoiy sug'urta xarajatlarini qoplash
|
Ishga joylashayotganlarni tibbiy ko’rikdan o’tkazish
|
Ma’muriyat tomonidan ishchilarni muntazam tarzda tibbiy ko'rikdan o'tkazishning ta’minlanishi
|
Kasbiy tayyorgarlik va tavsiyalar
|
Ma’lum davrlarda tavsiyalar berish va kasbiy tayyorgarlikni tashkil etish
|
Ishlab chiqarishda jarohatlanganlarning tibbiy, ijtimoiy va kasbiy reabilitatsiyasini tashkil qilish
|
Xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilish mexanizmini ikkita - ijtimoiy-iqtisodiy va moddiy-ashyoviy tuzilmalar yordamida tasniflash mumkin.
Xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishning ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmlari tarkibi quyidagilardan iborat (8.1-rasm):
Ijtimoiy-mehnat munosabatlari - ijtimoiy kafolatlar:
ish vaqti davomiyligini tartibga solishni ta’minlovchi: mehnat va dam olish tartiblari, mehnat yoshi chegaralari, pensiya ta’minoti huquqiga ega bo‘lish uchun mehnat stajining eng kam miqdori, ishga qabul qilishning eng kichik yosh davri. Ijtimoiy-mehnat tizimi kafolatlarining ishlab chiqilishidagi asosiy yondashuv sifatida Xalqaro Mehnat Tashkilotining konvensiya va tavsiyalari olinadi;
8.1-rasm. Mehnat jarayonida xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilish
mexanizmlari
moddiy jihatdan ta’minlovchi kafolatlangan eng kam ish haqi miqdori, mehnatga haq to‘lashning ta’rif setkalari, tashkilot hisobidan ta’tillar, mehnatga layoqatligini yo‘qotish bilan bog‘liq holda eng kam miqdordagi yordam puli va nafaqalar;
mehnat yuklamalari miqdori - jismoniy yuklama, mehnat intensivligi va bir maromdaligi, ish tezligi, mehnatni me’yorlash;
kasbiy-ta’lim va axborot ta’minoti - ishchilarning kasbiy tayyorlarligi tizimining mavjudligi, ayniqsa, kasb xatari yuqori bo‘lgan ishlab chiqarish va kasblarda.
Tibbiy:
dastlabki va davriy tibbiy ko’riklardan o’tkazish, birinchi tibbiy yordamni tashkil etish;
ishlab chiqarishda jarohatlangan xodimlarni davolash, mehnat layoqatligini yo‘qotilganini (shu jumladan, ishlab chiqarishda jarohatlanish va kasb kasalligi sababli) aniqlash tizimi.
Kompensatsiya-reabilitatsion:
ishlab chiqarishda mehnatga layoqatligini yo‘qotgani uchun moddiy ta’minlash (kompensatsiyalash);
ishlab chiqarishda jarohatlanganlarning tibbiy, ijtimoiy va kasbiy reabilitatsiyasi;
salomatlikka kasb xatari yuqori bo‘lgan ishlab chiqarishda imtiyoz va kompensatsiyalar to‘lash (qo‘shimcha ta’til, qisqartirilgan ish kuni, muddatidan oldin tayinlanadigan pensiya).
Tashkiliy-nazorat:
ish joylarida mehnatni muhofaza qilish holatlarini ekspertiza qilish;
ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar tekshiruvini tashkil etish.
Xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishning moddiy-ashyoviy mexanizmlari ishlab chiqarish sohasining moddiy-ashyoviy elementlari, ijtimoiy infratuzilma, mehnat muhofazasi, gigiyenasi va tibbiyoti kabilardan tashkil topgan guruh bo‘lib, ular insonning mehnat faoliyati jarayonidagi ijtimoiy himoyalanishining ma’lum darajasini belgilaydi.
Xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishning ushbu mexanizmlari guruhini quyidagicha turkumlash mumkin:
ijtimoiy muhofazaning texnik mexanizmlari - ishlab chiqarish fondlarining mexanizatsiya va avtomatlashtirilish darajasi, mehnatning jamg‘arma va energiya bilan ta’minlanganligi, asosiy ishlab chiqarish bo‘linmalarining holati (ularning jismoniy va ma’naviy eskirganligi), mehnat gigiyenasi va xavfsizlik texnikasi talablariga mehnat qurollari va ish joyining javob berish darajasi; xodimlarni individual va jamoa tarzda himoyalash vositalarining mavjudligi va xavfsizlik texnikasiga javob berishi;
- ijtimoiy-maishiy infratuzilma: sanitar-maishiy infratuzilmaning (dush, kiyinish xonasi, ovqatlanish joyi) mavjudligi va sanitariya talablariga javob berishi.
Ta’kidlash joizki, mazkur elementlarning ikkita katta guruhga (ijtimoiy- iqtisodiy va moddiy-ashyoviy) tasniflanishi ularning tarkibi va o‘zaro bog‘lanishi haqida tasavvur hosil qiladi.
8.3. Xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishda Xalqaro Mehnat Tashkilotining
o‘rni
Aholini ijtimoiy muhofaza qilish muammolari alohida mamlakatlar vakolati hisoblanmaydi. Muammoning aksariyat qismi insoniyat sivilizatsiyasining rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishi tufayli xalqaro ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun bu muammolar bilan turli xalqaro tashkilotlar - Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) singari mustaqil tashkilotlar faol shug‘ullanadi.
XMT ijtimoiy tinchlikni qaror toptirish va saqlash, inson huquqlarini muhofaza qilish, ijtimoiy-mehnat munosabatlarini boshqarish va mehnat sohasidagi bir qator o‘ziga xos masalalarni hal qilish maqsadida tashkil etilgan. U o‘z faoliyati mobaynida muzokara jarayonini rivojlantirish, yuzaga keladigan ijtimoiy-mehnat muammolari va nizolarni muzokaralar va bitimlar asosida bartaraf qilish va ko‘pincha mehnatning aniq muammolarini hal etish borasida katta tajribaga ega hamda beqiyos amaliy ishni amalga oshirgan. XMT ijtimoiy sheriklikni rivojlantirish, sog‘lom ijtimoiy-mehnat munosabatlarini qaror toptirishda zarur bo‘ladigan organlar va mexanizmlarni yaratish hamda mustahkamlashda hukumatlar, tashkilotlar, xodimlar va tadbirkorlarga yordam ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
