O‘zbеkistоn хаlq tа‘limi vаzirligi а. Qоdiriy nоmli jizzах dаvlаt pеdаgоgikа instituti

Ишлаб чиқаришни жойлаштириш ва ҳудудий мажмуаларнинг классик ғоялари 
Режа 
1.
Жойлаштириш, жойланиш ҳақида умумий тушунча. 
2.
Меркантелизмдан фритредизмга. 
3.
Ишлаб чиқаришни жойлаштиришда И.Тюнен ва А.Вебер ғоялари. 
4.
Кристаллер-Лѐш назарияси. 
5.
Янгиликларнинг ҳудудлар бўйлаб тарқалиш ғояси. 
Ер юзида бутун борлиқ, мавжудот бир текис тарқалмаган ѐки тақсимланмаган. Чунончи, ҳаво 
ҳарорати, сув, тупроқ, ўсимлик, ҳайвонот дунѐси, қазилма бойликлар, аҳоли ва у томонидан яратилган 
ишлаб чиқариш тармоқларининг жойланиши, зичлиги бир хил эмас. Айнан а на шундай нотекислик
география фанининг чин моҳиятини, унинг диний ва дунѐвий аҳамиятини асослаб беради, кишиларнинг 
ҳаѐт-фаолиятини, ҳудудий меҳнат тақсимоти ва ҳатто жаҳон ҳамжамиятидаги мамлакатларнинг географик 
сиѐсатини белгилаб беради. 
Қизиғи шундаки, инсоният тарихида доимо турли нарсаларнинг нотекис жойланишига барҳам 
бериш ва уларнинг бир текис тарқалишига уриниб келинган, аммо ҳеч қачон бу нотекислик бутунлай 
йўқолмаган, турли минтақалар ва жойлардаги ҳаѐт турличалигича қолаверади. Демак, география ҳам абадий, 
у ҳаракатдаги олам сирларини ўрганувчи фан сифатида ўз илмий ва амалий аҳамиятини ҳеч қачон 
йўқотмайди. Унинг бундай вазифаси айниқса ишлаб чиқариш тармоқларини жойлаштиришда яққол кўзга 
ташланади. 
Шу ўринда баъзи терминологик масалаларни аниқлаштириш талаб этилади. Масалан, 
жойланиш(и), жойлаштириш, жойлашиш каби тушунчаларнинг маъноси бир хил эмас. Жойланиш ѐки 
жойлашиш деганда кўпроқ юзага келган ҳолат, географик манзара, назарда тутилади ва у ҳамма вақт ҳам 
инсон томонидан яратилган бўлавермай, балки ўзига хос турли хил, энг аввало, табиий қонуниятлар 
асосида вужудга келади. Жумладан, тайга ўрмонлари, денгиз ва океанлардаги балиқлар, ер ости қазилма 
бойликларни ҳеч ким жойлаштирмаган, улар ўзларича бошқа қонуниятлар асосида жойлашган. Бинобарин, 
жойлаштириш оддий жойланишдан фарқ қилиб, кимдир томонидан амалга оширилади. 
Собиқ Иттифоқ даврида ўта марказлашган, директив режалаштириш шароитида ишлаб 
чиқариш кучларини ягона Давлат планлаштириш ташкилоти («Госплан») жойлаштирган. Ҳо зирги бозор 
муносабатлари, мулкчиликнинг давлат тасарруфидан чиқарилиши шароитида «жойлаштириш» ўзининг 

---

3 
аввалги моҳиятини йўқотади, бироқ бундай вазиятда ҳам турли хил мулк эгалари, тадбиркор ѐки бошқа 
ишбилармонлар ўзига тегишли соҳани маълум тамойиллар асосида жойлаштиради. Кенг миқѐсда эса давлат 
ўзининг турли хил воситалари (механизмлари) орқали ишлаб чиқаришнинг жойлашувини тартибга солиб, 
бошқариб боради. Илмий жиҳатдан бундай жойлашувни