O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Kaltaminor  madaniyatiga  oid  makonlar  dastlab  Amudaryo  etaklari  va  Xorazm 
hududidan  topilgan  bo‘lib  bular  orasida  Xorazmdagi  Jonbosqal’a  makoni  diqqatga 
sazovordir. Bu yerni qazish paytida chayla va yarim yerto‘la shaklidagi makon ochilgan. Bu 
makon  yog‘och  ustun,  sinchlar  bilan  ko‘tarilgan.  Ustiga  ko‘ndalang  yog‘ochlar  tashlanib, 
usti  qamish  bilan  berkitilgan.  Chayla  o‘rtasidan  katta  markaziy  o‘choq  qoldig‘i,  atrofida 

---

 
16 
mayda o‘choq qoldiqlari aniqlangan. Makondan nayza poykonlar, kamon o‘qlarining uchlari 
va  boshqa  tosh  qurollar  topilgan.  Shuningdek,  madaniy  qatlamlardan  baliq,  yovvoyi 
cho‘chqa,  qirg‘ovul  suyaklari  va  jiyda  danaklari  ham  topilgan.  Topilmalar  orasida  sopol 
idish  namunalari  ham  bo‘lib,  tadqiqotchilarning  fikrlariga  qaraganda  ular  mil.  avv.  V-IV 
ming yilliklarga oiddir. 
 
Kaltaminor  madaniyatiga  oid  yodgorliklar  Zarafshon  etaklaridagi  Darvozaqir 
makonidan  ham  topib  o‘rganilgan.  Bu  yerdan  topilgan  sopol  idish  namunalari  Jonbosqal’a 
sopollariga juda o‘xshashdir. Quyi Zarafshon va Qashqadaryo etaklaridagi Darvozaqir, Katta 
va  Kichik  Tuzkon,  Qorong‘isho‘r,  Poykent  makonlaridan  topilgan  tosh  qurollar  va  sopol 
buyumlar hamda boshqa ashyolarni o‘rganish,  tahlil  etish, Yaqin  Sharq, Qozog‘iston,  Ural 
va boshqa joylardan topilgan neolit davri  ashyolari bilan qiyoslash natijasida tadqiqotchilar 
yuqorida eslatilgan makonlar Kaltaminor madaniyatiga mansub bo‘lib mil. avv. IV-III ming 
yilliklarga  oid  degan  xulosaga  keldilar.  Bu  makonlarda  yashagan  neolit  davri  odamlari 
termachilik,  jayron,  yovvoyi  cho‘chqa,  bug‘u  va  boshqa  hayvonlar  hamda  baliq  ovlab  kun 
kechirishgan. 
 
So‘nggi  yillarda  O‘rta  Osiyoning  sharqiy  hududlaridan,  Hisor-Pomir  tog‘laridan 
ko‘plab  neolit  davri  yodgorliklari  ochildi  va  o‘rganildi.  Bu  o‘ziga  xos  madaniyat  fanda