O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti

(eneolit)  davri  bo‘lganligi  aniqlangan.  Bu  davr  metall  qurollarning  barchasi  bronzadan 
qilinmay,  sof  misdan  yasalganligi  ma’lum.  O‘rta  Osiyoda  eneolit  davri  nisbiy  tarzda  mil. 
avv. IV ming yillikning oxiri-III ming yillikning boshlarini o‘z ichiga oladi. Bu davrda mis 
o‘zining  kimyoviy  xossalari  (tez  eruvchanlik,  egiluvchanlik)  tufayli  xo‘jalik  hayotda 

---

 
17 
ustunlik qila olmadi. Ishlab chiqarishda avvalgidek tosh qurollar asosiy o‘rinda bo‘lib qoldi. 
Shuning uchun ham bu davr mis-tosh asri deb yuritiladi. 
 
Mezolit  oxirida  va  neolit  davrida  terib-termachlab,  ovqat  topishdan  yovvoyi 
o‘simliklarni  ekish  va  o‘tkazish  yo‘li  bilan  madaniylashtirish  orqali  vujudga  kelgan 
dehqonchilik  eneolit  zamonida  yuqori  xo‘jalik  turiga  aylanib  bordi.  Dehqonchilik  bilan  uy 
chorvachiligi  ortiqcha  mahsulot  yetishtirishga  va  mol  ayirboshlashni  tartibga  solishga  asos 
bo‘lgan.  O‘rta  Osiyo  hududlarida  quyidagi  yangi  tarixiy-madaniy  jarayonlar  eneolit  davri 
bilan bog‘liqdir: 
1.  Xo‘jalikning  boshqa  hamma  turlariga  qaraganda  haydama  dehqonchilikning  ustunlik 
qilishi; 
2.  Toshdan ishlangan qurollar ko‘p bo‘lgan holda mis qurollarning paydo bo‘lishi; 
3.  Katta-katta jamoalarning paxsadan va xom g‘ishtdan tiklangan katta-katta uylari; 
4.  Kulolchilikda muhim texnika yutug‘i - xumdonlarning ishlatilishi; 
5.  O‘troqchilik xo‘jaligining rivojlanishi, jamoa birlashmalarining uylari va qurilishida xom 
g‘ishtning paydo bo‘lishi; 
6.  Turli  hayvonlarning  loydan  yasalgan  va  ona  urug‘i  tuzumiga  (matriarxatga)  xos 
haykalchalari; 
7.  Rangdor sopol buyumlar, ya’ni turli tasvirlar ishlangan sopol buyumlarning mavjudligi. 
 
Eneolit davrida O‘rta Osiyo aholisining madaniyati bir bosqich yuqoriga ko‘tariladi. 
Lekin  bu  hududlardagi  qabilalarning  madaniy  va  ijtimoiy  taraqqiyoti  bir  xil  darajada  emas 
edi. 
 
Qadimgi  qabilalar  mis-tosh  davriga  o‘tgach,  madaniy,  xo‘jalik  va  ishlab  chiqarish 
taraqqiyotining  yangi  bosqichi  boshlanadi.  Yangi  xo‘jalik  turlari  -  dehqonchilik  va 
chorvachilik  avvalgidek,  Turkmanistonning  janubi-g‘arbidagi  qulay  geografik  sharoitda 
rivojlanadi.  Bu  paytda  quyi  Zarafshon  va  Amudaryo  havzalarida  yashovchi  qabilalar  hali 
madaniy  o‘simliklar  o‘stirishga  o‘tmagan  edilar.  O‘rta  Osiyoning  sharqiy  qismidagi  tog‘li 
hududlar  aholisi  xo‘jaligida  esa  ovchilik  ustun  edi.  Demak,  ilk  va  rivojlangan  mis-tosh 
davrida O‘rta Osiyo qabilalarining ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishida katta farqlar 
va notekisliklar saqlanib qoladi. 
 
Dasht va tog‘ hududlaridan topilgan xilma-xil moddiy manbalarni o‘rganish natijalari 
(sopol  idishlar,  tosh  qurollar,  hayvonlar  va  qushlar  suyaklari)  qabilalarning  iqtisodiy 
hayotida  qo‘shimcha  xo‘jaliklar  -  ovchilik  va  baliqchilik  asosiy  manba  bo‘lganligidan 
dalolat  beradi.  Shu  bilan  birga  dasht  odamlari  tarixida  chorvachilikning  ilk  bosqichi 
boshlanadi  deyish  mumkin.  Lekin  neolit  davri  an’analari  o‘z  ahamiyatini  yo‘qotmagan. 
Aholining asosiy qismi daryolarning irmoqlari sohilida va ko‘llar atrofida yashagan. Tabiiy 
boyliklar eneolit davri odamlari uchun hayot manbai hisoblangan. 
 
Eneolit  davriga  oid  muhim  yodgorliklar  Janubiy  Turkmanistondagi  Anov  va