O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

 
4. Inqirozlarning mazmuni va turlari 
Siklli 
rivojlanishning dastlabki va asosiy fazasi inqiroz hisoblanadi. 
Inqiroz bir siklni nihoyasiga yetkazib, yana muqarar ravishda inqiroz bilan 
tugaydigan yangisining boshlanishiga asos soladi; inqiroz vaziyatida 
asosiy kapitalning ortiqcha jamg’arilishi uning hamma funktsional 
shakllarida namoyon bo’ladi. 
Inqiroz fazasida ishlab chiqarish va bandlilik qisqaradi, ammo narxlar 
pasayish tamoyiliga berilmaydi. Bu fazaning quyi nuqtasida ishlab 
chiqarish va bandlilik o’zining
 
eng past darajasiga tushib ketishi orqali 
tavsiflanadi. Shunga ko’ra, 
iqtisodiy inqiroz deb ishlab chiqarish 
hajmining keskin tushib ketishiga aytiladi.
Inqirozning sababi shundan iboratki, jamiyatda ishlab chiqarilgan 
tovarlar massasi to’lovga muqobil talabga mos kelmay (undan oshib ketadi 
yoki kam bo’ladi) qoladi. Natijada ishlab chiqarishning bir qismi to’xtab 
qoladi, tovar ishlab chiqarish kamayadi, ishlab chiqarishning o’sish davri 
uning tushkunligi bilan almashinadi. Iqtisodiyotning o’sishi inflyatsiya, 
ya’ni narx darajasining asossiz ravishda keskin ko’tarilishi sababli orqaga 
ketadi. Shunday davrlar ham bo’ladiki, bunda iqtisodiy o’sish bandlilik va 
ishlab chiqarishning past darajasiga o’rin beradi, ayrim hollarda narx 
darajasining ko’tarilishi bilan birga ishsizlik ham keskin o’sadi. Qisqacha 
aytganda, iqtisodiy o’sishning uzoq muddatli tamoyillari ham ishsizlik, 
ham inflyatsiya oqibatida uzilib qoladi va murakkablashadi. Inqirozlarning 
asosiy 
sababi 
-takror 
ishlab 
chiqarishdagi 
beqarorlik 
va 
nomutanosibliklardir. Bu avvalo ishlab chiqarish va uning natijalarini 
o’zlashtirish o’rtasidagi nomutanosiblik bo’lib, u turli ishlab chiqarish 
usullari va iqtisodiy tizimning har xil nushalarida turli shakllarida 
namoyon bo’ladi. 

---

265 
Ishlab chiqarish bilan iste’mol, talab va taklif o’rtasidagi vaqti-vaqti 
bilan 
yuzaga 
kelib 
turadigan nomutanosibliklar 
ham 
iqtisodiy 
inqirozlarning yuzaga chiqish imkoniyatini saqlaydi. 
Rivojlangan tovar xo’jaligi paydo bo’lgunga qadar ishlab 
chiqarishning keskin qisqarishi odatda tabiiy ofatlar (qurg’oqchilik, 
toshqinlar va h.k.) yoki urushlar va ular keltiradigan vayronagarchiliklar 
bilan bog’liq bo’lgan. Yirik mashinali ishlab chiqarishga o’tilgan davrdan 
keyingi vaqti-vaqti bilan iqtisodiyotni larzaga solib turuvchi iqtisodiy 
inqirozlar ijtimoiy takror ishlab chiqarishga siklik tavsifni kasb etadi. 
Inqirozlar turli-tuman tarzda ro’y bersada, ularni umumiy, o’xshash 
tomonlarini nazarda tutib, guruxlarga ajratish mumkin. 
1. Xo’jalik tizimida muvozanatning buzilishi miqyosiga ko’ra
 
inqirozlarni umumiy hamda ayrim sohalarda yuz beradigan inqirozlarga 
bo’lish mumkin. Umumiy inqirozlar butun milliy xo’jalikni qamrab olsa, 
ikkinchisi qisman, ya’ni ayrim sohalar yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida 
ro’y beradi. 
Ayrim sohalardagi inqirozlarga quyidagilarni kiritish mumkin: