O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

akselerator samarasi 
ro’y beradi («akselerator» 
tushunchasi jadallashtiruvchi degan ma’noni anglatadi). 
Hosilaviy investitsiyalarning iqtisodiy tabiatidagi o’ziga xoslik 
shundaki, u milliy daromadning o’sishiga qanchalik uzviy bog’liq bo’lsa, 
uning qisharishiga ham shu darajada ta’sirchan bo’ladi. ya’ni, 
iqtisodiyotdagi daromadlarning qisharishi hosilaviy investitsiyalarning 
undan ham tezrok qisharishiga olib keladi. Natijada iqtisodiyotda ishlab 
chiqarish resurslarining bandlilik darajasi pasayadi. Bunday sharoitda 
jamg’armaga bo’lgan moyillikning o’sishi o’z navbatida iste’molga 
bo’lgan moyillikning pasayishini anglatadi. Iste’mol sarflarining kisharishi 
esa mavjud tovar va xizmatlarning sotilmay qolishiga, ya’ni ishlab 
chiqarish zahirasining ko’payishiga olib keladi. Oqibatda yangi kapital 
qo’yilmalar amalga oshirilmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, ishsizlikning 

---

259 
o’sishi va daromadlarning pasayishi ro’y beradi. Aholi tomonidan 
jamg’armaning haddan ortiq ko’paytirib yuborilishi oqibatida kelib 
chiquvchi salbiy jarayonlar, ya’ni - «tejamkorlik paradoksi» shunday 
tarzda namoyon bo’ladi. Mazkur jarayonni quyidagi chizma orqali ham 
ko’rib chiqish mumkin (14.4-chizma): 
14.4-chizma. «Tejamkorlik paradoksi» 
Chizmaning yotiq o’qida milliy daromad, tik o’qida esa jamg’arma va 
investitsiyalar hajmi joylashtirilgan bo’lib, G’ chizig’i iqtisodiyotdagi to’la 
bandlik sharoitida milliy daromad hajmini ifodalaydi. 
E’tibor berilsa, chizmadagi investitsiya sarflari chizig’i yotiq o’qqa 
parallel emas, balki o’sib boruvchi ko’rinishda namoyon bo’lmoqda. Bu 
esa, avtonom investitsiyalardan farqli o’laroq, hosilaviy investitsiyalarning 
milliy daromad hajmiga bog’liqligini ko’rsatadi. 
Chizmadan ko’rinadiki, iqtisodiyotdagi jamg’arma hajmi 8 dan 8^ ga 
qadar o’smokda. Natijada jamg’armaning investitsiya bilan muvozanat 
nuqtasi Ye dan Ye^ ga ko’chdi. Biroq, bu o’sish Ye nuqtadagi milliy 
daromad hajmi OI ning 
Ye\ 
nuqtadagi OM^ hajmiga qadar kisqarishiga 
olib keldi. Tegishli ravishda investitsiya hajmi ham YEI darajadan Ye^ 
darajaga qadar qisqardi. Ye^YeoЕ nuqtalarini tutashtirish natijasida hosil 
bo’luvchi uchburchak yuzasi jamg’arma hajmining o’sishi natijasida 
investitsiya 
imkoniyatlarining 
qisqarishini, 
YEE
0
kesma 
esa 
investitsiyalarning qisqarishini ko’rsatadi. Aynan shu holat, ya’ni 
jamg’armalarning o’sishi natijasida investitsiyalarning qisqarishi 
«tejamkorlik paradoksi» mohiyatini namoyon etadi. 
Iqtisodiy muvozanatlik darajasini aniqlashda yuqoridagi usullardan 
tashqari balans usulidan,hamda, xarajat va natijalarni taqqoslash usulidan 
ham foydalaniladi. 

---

260 
Balans usulida tarmoqlararo balans, moddiy, Moliyaviy va ishchi 
kuchi balanslaridan foydalanilib iqtisodiyotdagi muvozanatlik darajasiga 
baho beriladi. 
«Xarajat va natija»larni taqqoslash usulida ishlab chiqarishga qilingan 
iqtisodiy resurs xarajatlari miqdori bilan olingan mahsulot hajmini 
taqqoslash orqali muvozanat darajasi tahlil qilinadi.