O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

Nominal ish haqi
- pul shaklida olingan ish haqi summasi. 
Real ish haqi
- nominal ish haqi summasiga sotib olish mumkin 
bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori yoki nominal ish haqining sotib 
olish layoqati. 
Ishbay-mukofot tizimi
- bajarilgan ish uchun haq to’lashni erishilgak 
turli natija ko’rsatkichlariga qarab mukofot berish bilan qo’shib olib 
borilishini nazarda tutuvchi tizim. 
Ishbay-progressiv xaq to’lash tizimi
- ishchining belgilab qo’yilgan 
me’yor doirasida ishlab chiqargan mahsulotiga uning birligi uchun 
belgilangan tarif bo’yicha, me’yordan yuqori qismiga esa oshirilgan haq 
(tarif) bo’yicha ish haqi to’lanishini ko’zda tutuvchi tizim. 
Tarif tizimi
- ishchi va xizmatchilarning ish haqi darajasini tarmoqlar 
va mamlakat mintaqasi bo’yicha, ular ichida esa ishlab chiqarish turlari, 
turli toifadagi xodimlar malakasi va mehnat sharoitlariga qarab tartibga 
solib turuvchi me’yorlar tizimi. 
Tarif-malaka ma’lumotnomalari
- ayrim kasblar va mehnat 
turlarining batafsil ta’rifi, ishchi va mutaxassislarning bilim
 
va 
ko’nikmalariga qo’yiladigan talablar, turli tavsifdagi ishlarni tariflash 
uchun qo’yiladigan razryadlar majmui. 
Tarif setkasi
- turli razryadlar va tarif koeffitsientlari majmui bo’lib, 
ular birinchi razryadli ishchiga haq to’lash bilan keyingi razryadli ishchilar 

---

201 
mehnatiga haq to’lashning o’zaro nisbatini ko’rsatadi (birinchi 
razryadning tarif koeffitsienti ham vaqt birga teng bo’ladi). 
Tarif stavkalari
- tegishli ravishda belgilab berilgan turli razryadga 
ega bo’lgan ishchilarning mehnatiga to’lanadigan haq miqdori majmui.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar:
1. Ishlab chiqarish sarf-xarajatlarining mohiyatini va tarkibini 
tushuntiring. 
2. Ichki va tashqi xarajatlar o’rtasidagi farq nimadan iboratligini misol 
orqali tushuntiring. 
3. O’rtacha doimiy, o’zgaruvchi va umumiy xarajatlarning mazmuni 
hamda ularning ahamiyatini tushuntirib bering. 
6. Foydaning mazmuni va manbaini tushuntiring. 
7. Iqtisodiy foyda va buxgalteriya foydasining farqi nimada? Ularning 
shakllanish tartibini tushuntirib bering. 
8. yalpi foydaning taqsimlanish tartibini tushuntirib bering. 
Mulkchilik va xo’jalik yuritish shakllarining turliligi foydaning 
taqsimlanish tartibiga qanday ta’sir ko’rsatadi? 
9. Foyda massasiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni izohlab bering. 
10. Ish haqi bilan zaruriy mahsulot o’rtasida qanday alohadorlik 
mavjud? 
11. Real ish haqi darajasi qanday omillar ta’siri ostida o’zgaradi? 
12. Tarif tizimi o’z ichiga qanday tarkibiy qismlarni oladi? Ularning 
har birining ahamiyati va farqlanishini tushuntirib bering.