Bir darajali tarmok. Bunday tarmokda ishchi stantsiyalar uzaro ta`sirini boshkarishning yagona
markazi yuk va ma`lumotlarni saklash uchun yagona kurilma mavjud emas.
Tarmok operatsion tizimi barcha ishchi stantsiyalar buyicha tarkalgan. Ґar bir tarmok stantsiyasi
xam mijoz, xam server vazifasini bajarishi mumkin. U boshka ishchi stantsiyalaridan olingan
surovlarga xizmat kursatishi va uz surovlarini tarmokka junatishi mumkin. Bir darajali
tarmokning afzalligi: narxi arzon va uta ishonchli.
Bir darajali tarmokning kamchiligi:
•
Tarmok ish samaradorligining stantsiyalar soniga boіlikligi;
•
tarmokni boshkarish murakkabligi;
•
axborotni ximoyalash kiyinligi;
•
stantsiyalar dasturiy ta`minotini yangilash va uzgartirishning kiyinligi.
Bu xildagi tarmoklar LAN tastic, NetWare Lite tarmok operatsion tizim bazasida keng
kullaniladi.
Ajratilgan serverli tarmok. Ajratilgan serverli tarmokda komp`yuterlardan biri barcha ishchi
stantsiyalar uchun muljallangan ma`lumotlarni saklash, ishchi stantsiyalar urtasidagi uzaro
alokani boshkarish va boshka bir kator vazifalarni bajaradi. Bunday komp`yuter odatda tarmok
serveri deb yuritiladi. Unga tarmok operatsion tizimi urnatiladi, yana unga barcha
taksimlanadigan tashki kurilma - kattik disklar, printerlar va modemlar ulanadi.
Ishchi stantsiyalar urtasidagi uzaro ta`sir odatda server orkali amalga oshiriladi. Markaziy
kurilma rolini server bajaradi. Markazlashtirilgan boshkaruv tarmoklarida ishchi stantsiyalar
urtasida axborot almashuv imkoniyati mavjud. Buning uchun Netlink dasturidan foydalanish
mumkin.
Ajratilgan serverli tarmokning afzalligi:
•
Axborotni ximoyalashning ishonchli tizimi;
•
tezkor xarakat;
•
ishchi stantsiyalar sonining cheklanmasligi;
•
birinchi darajali tarmokka nisbatan boshkaruvning oddiyligi.
Ajratilgan serverli tarmokning kamchiligi:
•
Server uchun bitta komp`yuter ajratilishi tufayli narxining kimmatligi;
•
bir darajali (rang) tarmokka nisbatan kam moslashuvchanligi.
1.Ishchi stolda Setevoe okrujenie papka oching.
2.Ochilgan papka oynasida ,Ishchi stolda bir –biriga ulangan komp`yuter ruyxatidan “
kushni” komp`yuterga ulaning.
3. “Kushni” komp`yuterda joylashgan papkani ochib,undagi axborotni uking .
4. “Kushni” komp`yuterda joylashgan papkaga uzingiz yaratgan faylni yuboring.
Sinov savollari:
1. . Lokal va global tarmoklar bir-biridan nima bilan fark kiladi?
2. Internet kanday komp`yuter tarmogidir?
3.Elektron pochta kanday maksadda ishlatiladi?
8
Ma`ruza -3
Mavzu: Lokal komp`yuter tarmoqlari
Reja:
1 . Internetning funktsiyalari
5.Internet va intranet.
6.Internetning tarkibiy kismlari.
7.Internetga ulanish usullari va tartiblari
Tayanch suz iboralari: mul`timediya, kullaniщ soxalari,
Internet, intranet, Telnet, IRC, Chat, konferentsiya, ma`lumot, IR, URL, Adres, standart,
tizim.
Mul`timedia-gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning
ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
Axborotning xilma-xil turlari: an`anaviy (mant, jadvallar, bezaklar va boshqalar),
original (nutq, musiqa, videofil`mlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar) turlarini
bir dasturiy mahsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni ro`yxatdan o`tkazish va
aks ettirishning turli qurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompakt-disklar, televizor,
videomagnitofon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda komp`yuter
boshqaruvida bajariladi;
Muayyan vaqtdagi ish, o`z tabiatiga ko`ra statik bo`lgan mant va grafikadan farqli
ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma`lum oralig`ida ko`rib chiqiladi. Video va
audio axborotlarni komp`yuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez
harakatchanligi, ma`lumotlarni uzatish shinasining o`tkazish qobiliyati, operativ(tezkor) va
video-xotira, katta sig`imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va komp`yuter kirish-chiqish
kanallari bo`yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;
inson-komp`yuter interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot
jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur holat
ta`lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imeon beradi.
Mul`timedia vositalari asosida o`quvchilarga talim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni
yo`lga qo`yish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. mutsl`timedia- bu informatikaning
dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video, mant, grafika va animatsiya
(ob`ektlarining fazodagi harakati) effektlari asosida o`quv materiallarini o`quvchilarga
etkazib berishning mujassamlangan holdagi kurinishidir.
Mul`timedia vositalari asosida o`quvchilarni o`quyidagi afzalliklarga ega:
A) berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyati bor;
B) ta`lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;
V) ta`lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish;
G) olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bulganda amaliyotda
qullash imkoniyatiga erishiladi.
Zamonaviy komp`yuter texnologiyalaridan o`quvchilarga ta`lim berish va qayta tayyorlash
jarayonida keng foydalanish, kelajakda etuk va yuqori malakali mutaxassislarni kamol toptiradi.
Distant uslubi asosida o`quvchilarni o`qitish hozirgi kunning eng rivojlanib borayotgan
yo`nalishlaridan bo`lib, o`qituvchi bilan o`quvchilar ma`lum bir masofada joylashgan holda
ta`lim berish tizimidir.
Distant uslubi asosida o`qitish quyidagi texnologiyalarni o`z ichiga oladi:
Interaktiv texnologiyalar:
audiokonferentsiyalar (audioconferencing);
videokonferentsiyalar (videoconferencing);
ish stolidagi videokonferentsiyalar (desktop videoconferencing);
9
elektron konferentsiyalar (e-mail, on-line servikes);
ovoz kommunikatsiyalari (voice mail);
ikki tomonlama sputnik aloqa;
virtual borliq (virtual reality);
Nointeraktiv texnologiyalar:
bosib chiqarilgan materiallar;
audiokassetalar;
videokassetalar;
bir tomonlama sputnik aloqa;
televizion va radio ko`rsatuvlari;
disketa va CD- ROM lar.
Distant uslubining quyidagi afzalliklari mavjuddir:
A) o`qitishning ijodiy muqiti. Mavjud ko`pgina uslublar asosida o`qituvchi ilm tolibini
o`qitadi, o`quvchi esa faqat berilgan materialni o`qiydi.
B) mustaqil ta`lim olishning imkoniyati borligi. Distant uslubi asosida ta`lim berish-
boshlang`ich, o`rta, universitet, sirtqi- kechki va malaka oshirish bosqichlarini o`z ichiga oladi.
V) ish joyidagi katta uzgarishlar. Distant uslubi asosida ta`lim berish turi millionlab
insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmasdan ta`lim olayotganlar uchun, qulay
sharoit yaratib beradi.
G) o`qitish va ta`lim olishning yangi va unumli vositasi. Statistik ma`lumotlar shuni
ko`rsatmoqdaki, distant uslubi asosida ta`lim berish, ishlab chiqarishdan ajralgan holda o`qish
kabi unumlidir.
Hozirgi kunda tug`ridan-tug`ri INTeRNeT tarmog`iga kirish xizmati distant uslubi
asosida ta`lim berish uchun elektron pochtalar, komp`yuter konferentsiyalari va ma`lumotlarning
elektron bazasida foydalaniladi. Axborotlashgan tezkor kanalning rivojlanishi yangi gipermedia
tizimini berib, u uz ichida INTeRNeT tarmog`iga kirishning uchta asosiy xizmatini
mujassamlashtiradi va foydalanuvchining interfeysini (muloqoti) yanada takomillashtirishga
yordam beradi. Maltikast texnologiyalarining, konferentsiya vositalarining va mul`timedia
komp`yuterlarining mavjudligi INTeRNeT tarmog`i orqali videokonferentsiyalarni yo`lga
qo`yishga imkoniyat beradi. Shunday qilib, bunday gigant axborotlashgan tarmoq
o`quvchilarning distant uslubi asosida zamonaviy bilim olishlari uchun vaqti yoki qaerda
turganligiga qaramasdan keng sharoit yaratib beradi.
Video va audio axboroti bilan ishlashning zaruriyati ma`lumotlarining katta hajmi va ularni
uzatishning yuqori tezligi bilan bog`liq ko`plab muammolarni yuzaga keltirdi. Bu, audio-video
axborotning saqiq texnologiyalarini rivojlantirish va katta sig`imdagi jamg`aruvchilarning yangi
namunalarini yaratishning boshlanishi bo`ladi.
Mul`timedia uchun zamonaviy CD-ROM texnologiyalar taqdimnomasi ilk marta 1987-
yili Sietldagi konferentsiyada ( Second Microsoft CD-ROM Conference) bo`lib o`tdi va bu sana
video va audioaxborotli to`loqonli mul`timedianing paydo bo`lishi boshlanishi deb hisoblanadi.
Mul`timedia tarkib topishining bundan keyingi qadami CD-I texnologtyasi (Compast
Disk Interaktive- interaktiv videodisklar) bo`ladi, ular komp`ter yordamida lazerli video-
murvatni boshqarish yo`li bilan kompakt diskdan axborotni ixtiyoriy tanlashni tashkil etishga
imkon beradi.
videotizimning asosi bo`lgan ixtisoslashgan mikroprotsessor turkumi. Oxirgi
paytlarda buldardan ham zamonaviylari bozorda taklif qilinmoqda;
drayverlar (Video Driver, Audio Driver va VRAM Driver va CD-ROM Driver) va
alohida kichik tizimlar darajasidagi dasturiy interfeys:
galma-gal paydo bo`luvchi audio va video axborot saqlovchi, malumotlarni CD-
ROM jamg`aruvchisidan foydalanilganda tezligi bir tekisligini ta`minlovchi maxsus shaklli
fayllar;
sub`ektiv qabul qilishga yo`naltirilgan va ba`zi yo`qotish yoki buzib
kursatishlarga yo`l qo`yuvchi axborotning turli namunalari /tiklash algoritmlari.
10
Internet xizmati turlari elektron saxifa, elektron pochta, telekonferentsiya, fayllarni uzatish,
domen nomlari, Telnet, IRC yoki Chat konferentsiya, ma`lumotlarni izlash xizmatlari tavsiflari
keltiriladi.
Shunday kilib, ushbu ma`ruza Internet xakida to`lik ma`lumotlarni beradi va undan
foydalanish asoslarini o`rganishda ko`l keladi.
Internet bu yagona standart asosida faoliyat ko`rsatuvchi jaxon global komp`yuter
tarmogidir. Uning nomi tarmoklararo degan maononi anglatadi. U maxalliy (lokal)
komp`yuter tarmoklarni birlashtiruvchi informatsion tizim bo`lib, o`zining aloxida axborot
maydoniga ega bo`lgan virtual to`plamdan tashkil topadi.
Internet, unga ulangan tarmokka kiruvchi barcha komp`yuterlarning o`zaro ma`lumotlar
almashish imkoniyatini yaratib beradi. O`zining komp`yuteri orkali internetning xar bir mijozi
boshka shaxar yoki mamlakatga axborot uzatishi mumkin. Masalan, Vashingtondagi Kongress
kutubxonasi katalogini ko`rib chikishi, N`yu - Yorkdagi Metropoliten muzeyining oxirgi
ko`rgazmasiga ko`yilgan suratlar bilan tanishishi, xalkaro anjumanlarda ishtirok etishi, bank
muomalalarini amalga oshirishi va xatto boshka mamlakatlarda istikomat kiluvchi tarmok
mijozlari bilan shaxmat o`ynashi mumkin.
Internet XX asrning eng buyuk kashfiyotlaridan biri xisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli
butun jaxon bo`ylab yoyilib ketgan yuz millionlab komp`yuterlarni yagona informatsion
muxitga biriktirish imkoniyati tugildi.
Foydalanuvchi nuktai nazaridan taxlil kiladigan bo`lsak, internet birinchi navbatda
tarmok mijozlariga o`zaro ma`lumotlar almashish, virtual mulokot kilish imkonini yaratib
beruvchi informatsion magistralp vazifasini o`taydi, ikkinchidan esa unda mavjud bo`lgan
ma`lumotlar bazasi majmuasi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Bundan tashkari internet
bugungi kunda dunyo bozorini o`rganishda, marketing ishlarini tashkil etishda zamonaviy
biznesning eng muxim vositalaridan biriga aylanib bormokda.
Rasmda internet va unga boglanishning umumiy shakli keltirilgan. Unga asosan internetga
boglanish va undan foydalanishning asosiy texnik vositasini shaxsii komp`yuterlar tashkil etadi.
Uning imkoniyatlarini kengaytirish uchun unga mikrofon, videokamera, ovoz chixargich
(audiokolonka) va boshka ko`shimcha kurilmalar ulanishi mumkin. Internet xizmati internet
provayderlari yordamida aloka kanallari orkali amalga oshiriladi. Aloka kanallari sifatida telefon
tarmogi , kabelli kanallar, radio va kosmos aloka tizimlaridan foydalanish mumkin.
Internet tarmokning asosiy yacheykalari bu shaxsiy komp`yuterlar va ularni o`zaro borlovchi
lokal tarmoklardir.
Internet aloxida komp`yuterlar o`rtasida aloka o`rnatibgina kolmay, balki komp`yuterlar
guruxini o`zaro birlashtirish imkonini xam beradi. Agar bironbir maxalliy tarmok bevosita
internetga ulangan bo`lsa, u xolda mazkur tarmogning xar bir ishchi stantsiyasi Internetga
ulanishi mumkin. Shuningdek, internetga mustakil ravishda ulangan komp`yuterlar xam mavjud.
Ularni xost komp`yuterlar (host — raxbar) deb atashadi. Tarmok ka ulangan xar bir komp`yuter
o`z adresiga ega va uning yordamida jaxonning istalgan nuktasidagi istalgan mijoz uni topa
olishi mumkin.
Internet bu internet texnologiyasi, programma taominoti va protokollari asosida tashkil
etilgan, xamda ma`lumotlar bazasi va elektron xujjatlar bilan kollektiv ravishda ishlash imkonini
beruvchi korxona yoki kontsern mikyosidagi yagona informatsion muxitni tashkil etuvchi
komp`yuter tarmogidir.
Internet boshka komp`yuter tarmoklaridan kuyidagi bilan farklanadi. Bir yoki bir necha
serverlardan tashkil etilgan tarmok mijozi undagi elektron xujjat, ma`lumotlar bazasi va
fayllardan foydalanish uchun, ularning kaysi serverda, kaysi direktoriyada kanday nom bilan
saklanganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo`ladi.
Server bu boshka komp`yuter va programmalarga xizmat ko`rsatadigan komp`yuter yoki
programmadir. Ya`ni boshka komp`yuterlarga o`zining fayllaridan foydalanishga ruxsat beruvchi
komp`yuter Server xisoblanadi. Bitta komp`yuterda birnecha Server ishlashi mumkin.
11
Internetda esa bunday nokulayliklarni oldi olingan bo`lib, uning foydalanuvchisi bunday
ma`lumotlarni bilishi shart emas. Bundan tashkari internet tarmogida mavjud bo`lgan barcha
elektron xujjat va ma`lumotlar bazasini giper boglanishlar yordamida o`zaro boglab yagona
informatsion muxit kurish, unda kulay informatsion kidiruv tizimlarini tashkil etish mumkin
bo`ladi.
Internet o`z - o`zini shakllantiruvchi va boshkaruvchi murakkab tizim bo`lib, asosan
uchta tarkibiy kismdan tashkil topgandir:
• Texnik
• Programmaviy
• Informatsion
Internetning texnik tarkibiy kismi xar xil turdagi va tipdagi komp`yuterlar, aloka kanallari
(telefon, sputnik, shisha tolali va boshka turdagi tarmok kanallari), xamda tarmok texnik
vositalari majmuidan tashkil topgandir. Internetning ushbu texnik vositalarining barchasi
doimiy va vaktinchalik asosda faoliyat ko`rsatishi mumkin. Ulardan ixtiyoriy birining
vaktinchalik ishdan chikishi Internet tarmogi ning umumiy faoliyatiga aslo ta`sir etmaydi.
Internetning programmaviy ta`minoti (tarkibiy kismi) tarmokka ulangan xilma-xil
komp`yuterlar va tarmok vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) mulokot kilish,
ma`lumotlarni ixtiyoriy aloka kanali yordamida uzatish darajasida kayta ishlash, axborotlarni
kidirib topish va saklash, xamda tarmokda informatsion xavfsizlikni taominlash kabi muxim
vazifalarni amalga oshiruvchi programmalar majmuidan iboratdir.
Internetning informatsion tarkibiy kismi Internet tarmogida mavjud bo`lgan turli elektron
xujjat, grafik rasm, audio yozuv, video tasvir va xokazo ko`rinishdagi axborotlar majmuasidan
tashkil topgandir. Ushbu tarkibiy kismning muxim xususiyatlaridan biri, u butun tarmok bo`ylab
taksimlanishi
mumkin.
Masalan,
shaxsiy
komp`yuteringizda
o`kiyotgan
elektron
darsligingizning matni bir manbadan, rasmlari va tovushi ikkinchi manbadan, video tasvir va
izoxlari esa uchinchi manbadan yirilishi
mumkin. Shunday kilib, tarmogdagi elektron xujjatni o`zaro
moslashuvchan giper boglanishlar orkali bir necha manbalar majmuasi ko`rinishida tashkil etish
mumkin ekan. Natijada millionlab o`zaro boglangan elektron xujjatlar majmuasidan tashkil
topgan informatsion muxit xosil bo`ladi.
Internet
informatsion
muxitini
tashkil
etuvchi
elektron
xujjatlarning
xar
biri
komp`yuterlarning əRadreslaridan boshka o`zlarining takrorlanmas, unikal adreslariga ega. Bu
adres URL (Uniform Resource Locator) adres deb ataladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi
xukumatining rasmiy axborotlari, Oliy majlis karorlari xakida ma`lumot beruvchi elektron saxifa
adresi
www.gov.uz
Internetning ikkita asosiy funktsiyasi bor. Buning birinchisi informatsion funktsiya bo`lsa,
ikkinchisi esa kommunikatsion funktsiyadir.
Internetning informatsion funktsiyasi birinchi navbatda tarmok foydalanuvchilariga talab
etilayotgan axborotlarni tezkorlik bilan etkazib berish bo`lsa, ikkinchidan u axborotlarni keng
ommaga, jaxon mikyosida nixoyatda tez suroatda e`lon kilish (nashr kilish) imkoniyati
mavjudligi bilan ifodalanadi. Internetning yukori suratlar bilan rivojlanishi ommaviy axborot
faoliyatida va nashrchilikda keng imkoniyatlar ochib berdi. Masalan, internet yordamida N`yu
12
Yorkdagi yoki Frantsiyadagi eng so`nggi xabarlarni Toshkentga etkazib berish, gazeta va o`kuv
darsliklarni tayyorlash, nashr kilish, xamda ularni keng o`kuvchilar ommasiga tarkatish,
Xozirgi mavjud usullardan bir necha o`n barobar arzon, tez va samaralirok bo`ladi.
Ma`lumot uchun: Xozirgi kunda 240 saxifali tayyor o`kuv ko`llanmani tipografik usulda
10000 nusxada chop etish va uni tarkatish 910 million so`m mablag talab kilsa, uning elektron
nusxasini tayyorlash va internet saxifasiga joylashtirish uchun esa 78 yuz ming so`m mablag
zarur bo`ladi, binobarin undan foydalanuvchilar sonining chegarasi bo`lmaydi.
Internetning kommunikatsion funktsiyasi foydalanuvchilarning masofadan turib o`zaro
mulokot kilish imkoniyatini yaratib berilishi bilan ifodalanadi. Bunga misol tarikasida internet
elektron pochtasi, internet telefon va real vakt oraligidagi bevosita xabar almashish, Chat
konferentsiya yordamida amalga oshirilayotgan mulokotlarni keltirishimiz mumkin. Bundan
tashkari internetning kommunikatsion funktsiyasi uning foydalanuvchilariga videomulokot
kilish, videokonferentsiyalar uyushtirish, bir shaxardan turib ikkinchi shaxar ko`chalarini
(masofadagi Web kameralar yordamida) tomosha kilish va muzeylariga tashrif buyurish,
xamda tabiat manzaralaridan roxatlanish imkoniyatlarini yaratib beradi.
Yukori da ko`rib chikkan internetning informatsion va kommunikatsion funktsiyalari
umuman olganda odatdagi mavjud mulokot vositalari va ommaviy axborot tizimlari
funktsiyalarini takrorlayotgandek tuyuladi. Aslida xam shunday, fakat endi u mutlako yangi
imkoniyat doirasida: tez, kulay va sifatli, eng muxim i esa iktisodiy jixatdan arzon ko`rinishda
amalga oshiriladi. Ushbu texnologiyaning yana eng muxim xususiyatlaridan biri, bunda axborot
manbalari, aloka kanallari va texnik vositalardan bir vaktning o`zida jamoa bo`lib foydalanish
imkoniyatining mavjudligidir. Internetda mulokot kilish, axborotlarni yigish va e`lon (nashr)
kilishning arzonligi sababi xam ana shundadir. Bunday imkoniyatlar moxiyatini chukurrok bilish
uchun internetning o`zi kanday ishlashini, axborotlar kaysi printsiplar va usullar yordamida
uzatilishi, kayta ishlanishini o`rganishimiz zarur bo`ladi.
Buni kuyidagi misol yordamida tushuntirishga xarakat kilamiz. Nima uchun Amerika bilan
telefon orkali gaplashishning xar dakikasi 34 $ turadiyu, xuddi shu mulokot internet orkali
amalga oshirilsa bir necha o`n barobar kam xarajat talab kiladi?
Internet bir - biriga boglangan komp`yuterlar yagona tarmogidir. Komp`yuterlar bir - biri
bilan kanday borlanadi degan savol turilishi tabiiydir. Internetga boglanishning bir nechta usuli
mavjud. Boglanish turlari o`zaro imkoniyatlari va ma`lumotlarni uzatish tezligi bilan farklanadi.
Boglanish imkoniyati va tezligi Internetdan foydalanish narxini belgilaydi. Sifat va tezlik oshishi
bilan narx ko`tariladi. Boglanish turlarini narxi kamayishi tartibida keltiramiz:
• Tugridan to`gri kirish (pryamoe podsoedinenie vkdelennaya liniya).
• SLIR va RRR yordamida
• Chakiruv yordamida boglanish (Dialur Access, Dialur)
• UUCR yordamida.
Chakiruv bo`yicha boglanishning sifatli usuli ISDN dir.
Do'stlaringiz bilan baham: |