O’zbekistan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi samarqand veterinariya medicinasi instituti no’kis filiali

Kirisiw

Teri — adam hám haywanlar denesiniń sırtqı oramı. Organizmdi sırtqı tásirden qorǵaydi , seziw, zatlar almasiniwi, organizmden kereksiz zatlardı shıǵarıw, termoregulyatsiya hám basqalarda qatnasadı. Úlken jastaǵı adamda T. ko’lemi 1, 5 — 2 m , qalıńlıǵı gewdediń túrli jayında túrlishe bolıp, 0, 5 mm den 2 mm ge shekem. Alaqan hám tabanda 4;mm ga jetedi. T.pútkil deneni qoplab, awız, murın, sidik shıǵarıw kanalı, anus salasında silekey qabatqa aylanadı. T. ayriqsha reń hám kóriniske iye, ol donador hám múyiz qabatlarinin’ qalıńlıǵına, tamırlardıń maydan jaylasıwına, usınıń menen birge melanin pigmentining ko'p azlig’ina qaray belgilenedi. T. dıń reńi sırtqı hám ishki faktorlar tásirinde ózgerip turıwı múmkin. T. maydanı, ádetde, tegis emes , sanaqsiz oyiqshalar bar , búrme hám tereńsheler bolıp, olar birbiri menen kesilisken orınlarda úshmúyeshlikler, rombiklar formasın payda etedi. Pánjelerdiń dorsal ústlerinde bular, ásirese, ayqın kórinip turadı. Barmaqlardıń alaqan ústlerinde teri du’mbishikler konsentrik sheńber formasında jaylasqan. Bul sırtqı kórinisler xar bir shaxsda ayriqsha naǵıstı payda etedi. Adam shaxsin aniqlashda (daktiloskopiya), ádetde, sol naǵıslar ızınen paydalanıladı. T. sırtqı (epitelial) hám ishki (biriktiruvchi toqımalı ) qabatlardan ibarat. Bul qabatlar túrli zatlar islep shıǵaratuǵın bazal membrana menen ajralıp turadı, epitelial qabatda túrli bir yamasa kóp kletkalı bóz bar. Epiteliy ajratgan qattı zatlar mollyuskalar hám gey para janiwarlarda skelet hám qorg’aniw elementi wazıypasın atqaradı. Epiteliy kletkaları citoplazmasınıń bóleginin’ ózgeriwi buwinayaqlilar skeleti hám parazit jawın qurtılar kutikulasini, yaǵnıy ximiyalıq hám mexanik qorǵaw organın payda etedi. Omırtqasızlarda T. epiteliysi jalan qat kletkalı, omırtqalılarda kóp qabat kletkalı. Qurǵaqlıqta jasawshı omırtqalılar sırtqı qabat kletkalarınıń pútkilley shaq qatlamına aylanıwınan epidermisning úzliksiz jańalanıp turatuǵın shaq qabatı payda boladı. Joqarı omırtqalılar T. sining shaq qatlamı hám bo'g'imoyoqlilarning xitinli zirhi qurǵaqlıqta jasaw ushın atmosferanıń túrli trasi hám tásirine shıdamlı bolıwında zárúrli rol oynaydı.