Өзбекистан республикасы аўыл хожалығы министрлиги өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

Теманың актуаллығы: Қуслардың гөш ислеп шығарыўын характерлейтуғын затлар төмендегилер тири салмағы, өсиў тезлиги, пәрлениў тезлиги, ҳәр бир ана таўықтан алынған шөже, семириў сыпатлары, қуслардың гөшлилиги ҳәм басқалар. Гөштиң сыпатына май кислоталық қурамына өсимлик ҳәм ҳайўанат майларын азықлық рационына қосылыўы тәсир етеди. Бройлер шөжелерин кетеклерде баққанда, майлы гөш алынады, оларды жерде сақлаўға қарағанда салыстырып қаралады. Пайдаланыўға болатуғын бөлимлери шөже териси, ишки майы, баўыр өкпеси, жүреги, бүйреги, булшық ети ҳәм асқазаны киреди. Пайдаланыўға болмайтуғын бөлимине сүйеги, тамағындағы гөши, талағы ҳәм басқа бөлимлери киреди. Таўық, түйе таўық гөши жүдә тойымлы болып. Гөштиң биологиялық баҳалылығы белоклардың сақланыўы менен анықланады. Алмастырып болмайтуғын аминокислоталар, тронин, ванил, лейцин, триптофан, лизин, гистидин ҳәм басқа ҳәр түрли аминокислоталар болады. Фисинин Г. А.Тардатьян (1990).
Қуслардың өнимлеринен қус пәринен ҳәр түрли жеңил санаатында көпшиклер (жастық) таярлаўда, ҳәр түрли майда нәрселер таярлап адамлар ушын пайдаланылады. Буннан тысқары қуслар дәриси жердиң зүрәәтлилигине тез тәсир етиўши есапланады. Оның химиялық қурамында 34,5-48,3% қурғақ зат, күл 14-40%, шийки май 2,9-4,5% азотсыз экстрактив затлар 46-48% болады. Орташа бир бас таўық –бир күнде 175-189гр дәрис ажыратады, гөшли таўықлар 276-300гр, түйе таўықлар 450гр, үйреклер 423гр, ғазлар 594гр дәрис шығарады. Фисинин Г. А.Тардатьян (1990).
Машқаланы үйрениў дәрежеси: Илимий жумысты алып барыўда тәжирийбелер даўамында машқалалар үйренилип барылады. Таўық мәйеги қурамында барлық тиришилик ушын керекли тойымлы, биологиялық актив зат белок ҳәм белокта алмастырып болмайтуғын аминокислоталар сақланады. Қусшылықта бройлер гөши жетилистириўде санааты кейинги ўақытларда шет мәмлекетлерде кең раўажланбақта. Өзбекстанда да тараўдың раўажландырыўға кейинги ўақытларда бир қанша итибар берилмекте.
Үй шараятында жергиликли таўықларды сақлаўда итибар берсек таўықлар 24-саат даўамында мәйек туўса, онда таўықлар ҳәр күни мәйек туўады, егер оннан көп ўақыт сарпланса, онда таўық дем алады. 1-2 күн дем алып, соң және бир нешше күн мәйек береди. Ўақыт өтиўи менен таўықлар мәлим муғдарда мәйекти даўамлы берсе, оны мәйек бериў цикли делинеди. Н.Шахотин, Я.Жиянов, Н.Самородов (1989-йил). Цикл (дәўир) қысқа яки узын болыўы мүмкин. 10-15 күн мәйек берсе узын, 2-4-күн мәйек берсе қысқа болады, егер дәўир ишинде мәйек туўмаса оны интервал дем алыў күни делинеди.
Аўыл хожалық қусларының өнимдарлығы бир түрде болмайды. Мысал: таўықлар бир жылда 250-270 ҳәттеки 300 дана мәйек береди, үйреклер 140-180 дана, түйе таўықлар 90-140 дана, ғазлар болса 40-80 дана мәйек береди. Биринши жылы таўықлар ҳәм түйе таўықлардың мәйек бериўи 15-20% болса, екинши ҳәм кейинги жылларға салыстырғанда қуслар орташа көрсеткиши бойынша кем мәйек береди.
Қусшылықтан алынған өнимлерди қайта ислеўден, мәйек қабығын қусларға азықлық ретинде бериледи. Морошно таярланғанда мәйек қабығынан ун таярланады. Олардан ҳәр түрли азық-жемислер таярланады. Буннан басқа да мәйектиң белоги ҳәм сарыўзынан адамлардың ҳәр түрли кеселликлерди даўалыўда ислетиледи. Қусларды сойғанда оларды баўырынан, пәринен, қанынан, сүйегинен, тезегинен копмост таярланады. Н.Шатохин, Я.Жиянов, Н.Самородов (1989).
Қуслардың ыссы климатына бийимлескен жергиликли пародаларынан пайдаланыў, қус өнимлерин шарўашылық хожалықларында қосымша өним алыў мақсетинде жоқары заманагөй технология тийкарында алып барыў зәрүр.
Бул маселелерди көрип шығыў ушын үй шараятында жергиликли таўықларды бағыўда, тәжирийбе өткизилиў даўамында көрилген машқалалар үйренилди.