O’zbekisston respublikasi xalq ta’limi vazirligiga qarashli qo’qon davlat pedagogika instituti tabiyot fakulteti kimyo yo’nalishi iii-b guruh talabasi bozorov qobiljonning organik kimyo fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Diollarning kimyoviy xossalari

Ular bir atomli spirtlarning barcha kimyoviy xossalarini takrorlaydilar. Ular orasida boruvchi jarayonlar bosqichli boradi. Glikollarning kislotali xossalari bir atomli spirtlarnikiga qaraganda yuqori. Shuning uchun ular faqat ishqoriy metallar bilangina emas, balki ishqoriy yer metallarining gidroksid va oksidlari bilan ham glikolyatlarini hosil qiladilar:

Mineral va organik kislotalar bilan ular to’liq va to’liqmas efirlarni hosil qiladilar

Shuningdek spirtlar bilan ham to’liq va to’liqmas oddiy efirlarni hosil qilishlari mumkin

Etilsellyulozalar bo’yoqlar, tutamaydigan porox, atsetat ipagi va boshqalarni olishda erituvchi sifatida ishlatiladi.

Glikollarning oksidlanishi natijasida oksialdegid, oksikislota, dialdegid, aldegidokislota, ikki asosli kislota va boshqalar hosil bo’ladi. Masalan, etilengilkol oksidlanishi natijasida quyidagi birikmalar hosil bo’lishi mumkin:

Glikollardan suvni tortib olish ichki molekulali yoki molekulalar-aro borishi mumkin. Bunda oxirgi mahsulot sifatida jarayon olib borilayotlan sharoitga qarab turli birikmalar hosil bo’ladi:

Etilenglikolni konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida qizdirilganda yopiq zanjirli oddiy efir – dioksan hosil bo’ladi. Bu jarayonni 1906 yilda rus olimi A.V. Favorskiy o’rgangan

Uch atomli spirtlar olinishi va xossalari

Uch atomli spirtlarning birichi vakili glitserin hisoblanadi. Glitserin sanoatda yog’ va moylardan, propilen yoki atsetilendan foydalanib olinadi. Yog’ va moylardan glitserin quyidagicha olinadi:

Bu yerda R’, R’’, R’’’ = -C15H31; -C16H33; -C17H35.

Yog’lar gidrolizi ishqor ishtirokida olib borilganda yuqori, yog’ kisotalarining natriyli tuzi – sovun hosil bo’lganligi uchun bu jarayonni sovunlanish deb qabul qilingan.

Propilendan glitserin olish quyidagi bosqichlar orqali sodir bo’ladi: a) Propilenni yuqori haroratda xlorlash. Bu jarayon radikal almashinish mexanizmi bo’yicha borib, xlor qo’shbog’ning uzulishi hisobiga birikmay, balki propilendagi metil guruhi vodorodi xlor bilan almashinadi:

b) Allilxlorid gidrolizi:

v) Allil spirtiga gidroxlorid kislotaning birikishi va hosil bo’lgan moddaning gidrolizi

Glitserinni allil spirtiga vodorodperoksid biriktirib ham olish mumkin:

tamom