O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

Kartotekalarning  boshqa  turlari
Yangi  kitoblar  kartotekasi — kutubxonalar  faoliyatiga  zamo-
naviy  axborot  texnologiyasining  kirib  kelishi  bilan  elektron
kataloglar  tashkil  etila  boshlandi.  Bu  yangi  adabiyotlar  kar-
totekasini tashkil etib borishga chek qo‘ydi. Hali an’anaviy xizmat
ko‘rsatish  bilan  band  kutubxonalarda,  elektron  katalog  tuzish
imkoniyati  bo‘lmagan  kutubxonalarda  bu  kartotekani  tashkil
etish  davom  etmoqda.  Maqsadi  barcha  bilim  sohasi  bo‘yicha
kutubxona  fondiga  kelib  tushgan  yangi  adabiyotlar  haqida
ma’lumot  berishdan  iborat.  Uni  turli  xil  ko‘rinishda  va  joyda
tashkil  etish  mumkin.  Sistemali  katalogning  bir  qismi  sifatida
tashkil etilsa, alohida nom bilan ajratiladi. Ma’lum bir vaqtdan

---

176
so‘ng  kartochkalar  olib  asosiy  katalogning  tegishli  bo‘limiga
joylashtiriladi,  o‘rniga  yangi  adabiyotlar  haqidagi  kartochkalar
qo‘yib  boriladi. Alohida  „Yangi  kitoblar“  nomi bilan  kartoteka
tashkil etish mumkin. Bu alohida katalog qutisiga joylashtiriladi
va kitobxon uchun qulay joyga qo‘yiladi.
Yangi badiiy asarlar kartotekasi ham mustaqil yoki sistemali
katalogning bir qismi sifatida tashkil etiladi. Maqsadi kitobxonlarni
tezkorlik  bilan  mamlakatimizda,  qo‘shni  davlatlarda  va  xorijda
nashr  etilayotgan,  o‘zbek  tiliga  tarjima  qilingan  yangi  badiiy
asarlar  bilan  tanishtirb  borish.  Kartochkalar  xronologik  yoki
alifbo tartibida joylashtirilishi mumkin.
Bibliografik  qo‘llanmalar  kartotekasi,  asosan,  xizmat
kartotekasi va kutubxona xodimlariga bibliografik xizmat ko‘rsa-
tish  jarayonida  yordam  beradi.  Bunda  alohida  bibliografik
qo‘llanmalar  bilan  birgalikda  jurnal  ichi,  kitob  ichi  ro‘yxatlari,
gazetalarda berilayotgan ro‘yxatlar ham yig‘ib boriladi. Qoidaga
ko‘ra undagi kartochkalar 5 yilgacha saqlanadi. Materiallar bilim
sohalari  bo‘yicha,  ichki  xronologik  yoki  alifbo  tartibida
joylashtiriladi.
Notali  nashrlar  kartotekasi  musiqa  bo‘limi  mavjud  yoki
musiqa kutubxonalarida tashkil etiladi. Bunda kutubxona fondida
mavjud notali nashrlarning bibliografik yozuvlari yig‘ib boriladi.
Bu  maxsus  kartotekalar  turiga  kiradi.
Òaqrizlar kartotekasida vaqtli matbuot va davomli nashrlarda
adabiy, badiiy va boshqa bilim sohalariga oid asarlarga berilgan
taqrizlar  aks  etadi.  Bu  mustaqil  yoki  sistemali  katalogning  bir
qismi sifatida tashkil etiladi. Kartochkadagi bibliografik yozuv 2
qismdan  iborat  bo‘ladi:  taqriz  berilayotgan  asarning  tavsifi  va
taqriz uchun tavsif. Taqriz berilayotgan asarlar mualliflari alifbo
tartibida joylashtiriladi. Masalan, A. Qodiriyning „O‘tkan kunlar“
romaniga  berilgan  taqrizlar  „Qodiriy  A.“  familiyasida  joylash-
tiriladi. Shu asar haqida materiallar juda ko‘p bo‘lsa, u alohida
ajratkich  orqasida  ichki  alifbo  tartibida  joylashtiriladi,  ba’zan
xronologik tartib ham qo‘llaniladi.
Shaxs kartotekasi alohida mashhur kishilar, tarixiy shaxslar,
siyosat  va  jamoat  arboblari,  olimlar,  rassomlar,  bastakorlar,
yozuvchi va shoirlar uchun tashkil etiladi. Bu asosiy katalog va
kartotekani  takrorlamaydi,  balki  ularda  bo‘lmagan  shu  shaxsga
oid hujjatlarni topishda yordam beradi. Bunga barcha manbalardagi
shu  shaxs  hayoti  va  ijodiga,  faoliyatiga  oid  hujjatlar  olinadi.

---

177